B. M. Azizov, I. A. Israilov, J. B. Xudoyqulov

Tajribani tashkil etish. 
Ilmiy tadqiqotlarni
 
rejalashtirish va to‗g‗ri 
olib borishda tajribani to‗g‗ri tashkil etish ham muhim ahamiyatga ega. 
Tajribani tashkil etish deganda – dala tanlash , dalaning o‗lchamlarini 

---

37 
hisoblash , bir xilligini aniqlash , tajriba variantlari va qaytariqlarni to‗g‗ri 
joylashtirish singari tadbirlar tushuniladi. 
Tajribani tashkil etishda eng avvalo tajriba maydonining yon atrofidan 
doyimiy o‗zgarmas ob‘ekt tanlab olinadi.Bunday ob‘ekt sifatida biron bir 
stalba, ko‗p yillik daraxt , yirik harsang tosh va shunga o‗xshash boshqa 
siljimas ob‘ektlar bo‗lishi mumkin. Agar bunday ob‘ektlar bo‗lmagan 
hollarda o‗zgarmas ob‘ekt sifatida temir qaziq qoqib ko‗yiladi va har yili 
tajriba variantlari va takrorlanishlar shu ob‘ektga nisbatan joylashtiriladi.
Tajriba variantlari va takrorlanishlarni joylashtirishdan avval eng 
avvalo tajriba maydonining tщrtala tomonidan ximoya maydon ajratiladi. 
Dala tajribalarida ximoya maydon kengligi 2.4-3.6 metrdan kam 
bo‗lmasligi lozim.Tajriba maydoni avtomobil yo‗llari bo‗yida joylashsa, 
yoki tajriba maydoni atrofida ko‗p yillik daraxtlar bo‗lsa ximoya maydon 
kengligi ma‘lum darajada orttiriladi. Bunda yo‗l yoqasidan tushadigan 
chang va boshqa zararli ta‘sirlar , ko‗p yillik daraxtlarning soyasi hisobga 
olinadi.SHunga ko‗ra ximoya maydon kengligi avtomobil yo‗llari
yoqalarida 5-6 metrni, , dala atrofida ko‗p yillik daraxtlar o‗sgan xollarda 
6-10 metrni tashkil etadi. 
SHuningdek har bir variantda ximoya va hisoblit mavjud.Agar har 
bir delyanka 100 m
2
dan iborat bo‗lsa shundan 50 m
2
hisobli maydon , 50 
m
2
ximoya maydon tashkil etadi. YA‘ni , 4 qatorli variantlarda 
delyankaning ikki yon tomonidagi egatlar ximoya maydon, delyankaning 
o‗rtasida joylashgan ikkita egat hisobli maydon hisoblanadi. 
Tajribada takrorlanishlar tajriba maydoninning shakli , katta 
kichikligi, variantlar soniga ko‗ra bir yarusli , ikki yarusli va ko‗p yarusli 
holatda joylashtirilishi mumkin. 
Tajribalarni tashkil etishda va tajriba maydonlarini tanlashda 
shuningdek ekin turi, nav xususiyati , o‗tmishdosh ekin , sug‗orish 
inshoatlari , transpart va boshqa omillar hisobga olinishi maqsadga 
muvofiq. 
Masalan ozuqabop em-xashak ekinlari bilan bog‗liq dala tajribalari 
chorva fermalari yaqinida , sholichilik bilan bog‗liq tajribalar suv bilan 
yaxshi ta‘minlangan maydonlarda olib borilishi lozim. Paxtachilikka oid 
dala tajribalari atrofiga kungaboqar va bir yillik dukkakli ekinlar ekilishi 
yaramaydi.CHunki bu ekinlar ko‗sak kurti va o‗rgamchakkana singari 
zararli xashoratlarni ko‗payishiga olib kelishi mumkin.
Dala tajribalari tashkil etishda navlar tozaligini saqlash , bunda turli 
nav urug‗larini joylashtirishda ma‘lim bir belgilangan masofani 

---

38 
saqlanishiga e‘tibor qaratilishi lozim. Ayniqsa bu holat chetdan 
changlanuvchi ekinlarga ta‘luqli.
 
Nazorat savollari 
1.Ilmiy tadqiqotlarni rejalashtirish bosqichlari 
2.Ilmiy tadqiqot uchun mavzu tanlash 
3.Iilmiy loyixa tuzish 
4.Ishchi dastur tuzish 
5.Tajribani tashkil etish