|
49
Tajribada variantlar va takrorlanishlarni
joylashtirish
D
ala tajribasida variantlarni joylashtirish
Dala tajribalari olib
borishda variantlarni to‗g‗ri joylashtirish muhim tadbirlardan biri
hisoblanadi. Variantlarni joylashtirishda eng avvalo variantlar soni , har bir
variantning maydoni va tajriba uchun ajratilgan maydon kattaligi hisobga
olinadi. Dala tajribasi olib borishda asosan variantlarni uch xil joylashtirish
usuli ko‗llaniladi. Bular :
-standart joylashtirish,
-sistematik joylashtirish (tartibli),
-rendamizatsion joylashtirish (tartibsis),
Variantlarni joylashtirishning standart usuli tajribada standart va
nazorat variantlarni tez-tez , odatda 1-2 yoki 3-4 variantdan keyin
takrorlanib turish xususiyati bilan ajralib turadi.YA‘ni , tajribada
o‗rganilayotgan variantlar soni kam bo‗lsa tez-tez har 1-2 variantdan
keyin, variantlar soni ko‗p bo‗lsa uzoqroq 3-4 va 5-6 variantdan keyin
standart variant joylashtiriladi.
1st
2
3
1st
4
5
1st
2
3
1st
4
5
1st
4-rasm.
Variantlarni standart joylashtirish
Variantlarni standart joylashtirish ko‗proq seleksiya va urug‗chilik
bilan bog‗liq tajribalarda ko‗llaniladi.Ayniqsa Davlat va nazorat nav
sinash uchastkalarida bu usul keng ko‗llaniladi.SHuningdek standart
usulni agrotexnik dala tajribalarda ham ko‗llash mumkin.
Standart usuli dala tajribalarida tuproq unumdorligi muttasil o‗zgarib
turishi va bir biriga yaqin joylashgan delyankalar o‗rtasida korrelyasion
bog‗lanish bo‗lish metodikasiga asoslanadi.
Standart usulida har bir variant o‗ziga yaqin bo‗lgan kontrol variant
bilan taqqoslanadi. YA‘ni, er maydonining tuproq unumdorligini
o‗zgarishi hisobga olgan holda funksiyalarning oraliq sonini topgan holda
nazorat variantining hosildorligi chiziqli interpolyasiya usulida aniqlanadi.
Variantlarni standart usulida joylashtirish eng sodda va oddiy usullardan
biri bo‗lib, unda tuproq unumdorligida kuzatilib turadigan o‗zgarishlar
50
ma‘lum darajada qoplanib turiladi.SHuningdek bu usulda olib boriladigan
tajribalarda xatolik darajasi minimumga yaqinlashadi.
Har bir o‗rganilayotgan variant oldida standart variantli joylashtirish
bir karashda navlar samaradorligi va agrotexnik tadbirlar to‗g‗risida eng
aniq baho beradigandek ko‗riladi.Biroq, standart usulini ko‗llash va
qiyosiy baholash amaliyoti ularning sezilarli kamchiligi mavjudligini
ko‗rsatadi. Bunda :
Birinchidan ,har doyim ham yonma-yon joylashgan delyankalar
o‗rtasida korrelyasion bog‗liqlik bo‗lavermaydi,
Ikkinchidan,variantlar soni ko‗p bo‗lganda (10-12 donadan
ortiq) tajribada o‗rganilayotgan variantlar bir biridan uzoqroq joylashti-
riladi va bunda ularni taqqoslash qiyinlashadi,
Uchinchidan, standart usul ko‗lamining kattaligi bilan ajralib
turadi va unda erdan foydalanish samaradorligi yuqori bo‗lmaydi, ayniqsa
variantlar soni ko‗p bo‗lgan sharoitda bu holat yaqqol namoyon bo‗ladi.
Keltirilgan kamchiliklar dala tajribalarida variantlarni standart usulida
joylashtirishni keng tarqalishiga asosiy to‗siq bo‗ldi. Bitta yoki ikkita
o‗rganilayotgan variantdan keyin standart variantni joylashtiri sh ,
sistematik ravishda standart variant bilan vizual taqqoslash orqali nisbatan
istiqbolli duragay va navlarni ajratib olish imkoniyatiga ega bo‗lamiz. Dala
tajribalarida variantlarni joylashtirish bo‗yicha eng keng tarqalgan usul bu-
variantlarni sistematik , ya‘ni tartibli joylashtirish usuli hisoblanadi.
Ayniqsa bu usul agrotexnik tajribalarda keng tarqalgan. Variantlarni
sistematik usulda joylashtirish-deganda tajriba bo‗yicha variantlarni
shunday joylashtirishga aytiladiki, unda variantlar qaytariqlar bo‗yicha
ma‘lum tartibda sistematik joylashtiriladi. Variantlarni sistematik
joylashtirishning bir necha bir necha turlari mavjud bo‗lib, assosa ikki xil
usuli : variantlarni bir yarusda ketma –ket joylashtirish va bir kecha
yarusda shaxmat usulmda joylashtirish usuli ko‗llaniladi. Dala
tajribalarining nisbatan oddiy usuli variantlarni bir yarusda ketma-ket
joylashtirish usuli .Bu usulda variantlar bir yarusda barcha qaytariqlar
bo‗yicha oldindan tadqiqotchi tomonidan belgilangan tartibda
joylashtiriladi.Bunda tashkiliy-texnik omillar : ya‘ni, tuproqqa ishlov
berish, oziqlantirish, ekish, parvarish qilish hosilni yig‗ib terib olish va
boshqalar hisobga olinadi.Agar 7 variantli dala tajribasining birinchi
qaytarig‗ida variantlar 1,2,3,4,5,6,7 tartibda joylashtirilgan bo‗lsa , qolgan
boshqa qaytariqlarda ham shu tartibda joylashtiriladi.
51
1 2 3 4 5 6 7 1
2 3 4 5 6 7 1 2 3 4 5 6 7 1 2 3 4 5 6 7
1 2 3 4 5 6 7 1 2 3 4 5 6 7 1 2 3 4 5 6 7 1 2 3 4 5 6 7
I II III IV
5-rasm.
Do'stlaringiz bilan baham: |
