B. Keldiyev toshkent 2014

J a v o b
. Suvni aylanishga majbur qilamiz. Bunda shisha sirtida voronkasimon chuqurlik 
hosil bo‘lib, bunga qalqovich tushadi. Buning natijasida u kegaydan sirg'anib chiqadi. 
30. Qirrali shisha stakan ustiga taxta qo‘yib, uning ustiga og'ir tosh 
qo‘yamiz. Toshga kichikroq bolg'acha bilan uramiz. Stakan sinmaydi. 
Hodisani tushuntiring. 

---

14 
J a v o b
. Agar bolg'achaning massasi
m 
tosh massasi
M
dan anchagina kichik bo‘lsa, u 
holda urgandan keyingi toshning tezligi u (urishni absolyut elastik deb hisoblab), u= 2Vm/M 
formuladan ko'rinib turibdi.(u—bolg'achaning urishgacha bo‘lgan tezligi). 
Shuning uchun harakatlanayotgan toshning kinetik energiyasi kichik bo‘lib, uning bajargan 
ishi stakan devorlarini sindirishga yetmaydi. 
31. Qalin chizma qog'ozdan ya salgan, diametri 25
 sm
li markazida teshigi 
bor doira ikki shayba orasiga mahkamlanib, elektr dvigatel o‘qiga 
o‘rnatilgan. Shaybalarni tutib turish uchun o‘q oxiriga kontr gaykalar 
burab qo‘yigan (25 -rasm). Qog'oz doirani katta tezlik bilan aylanma 
harakatga keltirib, uning che tiga qarag'ay daraxtidan kesilgan ingichka 
reykani sekin yaqinlashtiramiz.Asbobqanday ta’sir qilishini tushuntiring.
J a v o b.
Disk katta tezlik bilan aylanganligi sababli uni chetlari katta kinetik energiyaga 
ega bo‘lib, bu energiya reyka zarrachalari orasidagi qo‘shilgan kuchlarni yo‘qotadi. Shuning 
uchun
disk reykaning tekkan joyidagi zarrachalarni ajratib yuboradi va uni qirqadi 
 
ABADIY DVIGATEL LOYIHALARI 
Dnigatel (26- rasm) g'ildirakdan iborat bo‘lib,uning uchlariga yuklar 
osilgan sterj enlarni suyab, mahkamlab qo‘yilgan bo‘ladi. Ixtirochining 
fikricha yuklar o'ng tomondagi yuklarga nisbatan markazdan uzoqqa 
otilgani uchun g'ildirak to‘xtovsiz soat strelkasi bo‘yicha aylanishi kerak. 
Nima uchun ixtirochining hisobi xato ekan? 
Javob.
Yuklar o‘ng tomonda markazdan uzoqda joylashgan bo'lsa ham ularning soni har 
doim chap tomondagi yuklar sonidan kamdir.Natijada g'ildirakni soat strelkasi tomon 
buradigan yuklar momentlarining yig'indisi har doim soat strelkasiga teskari buradigan 
yuklar momentlarining yig'indisiga teng. Shuning uchun butun sistema muvozanatlashadi. 
 
33. Dvigatel (27- rasm) ma’lum bir qismigacha simob bilan to‘ldirilgan,
bir-biri bilan ayqash biriktrilib va valga mahkamlangan ikki trubadan 
tuzilgan.
Ixtirochining fikricha truba gorizontal holatga kelgandan so‘ng chapga 
og'ishadi, simob o‘ng tirsakdan chap shrsakka quyiladi, bu esa g'ildirakni 
tortadi, uni aylantiradi. Ikkinchi trubada ham shunday hodisa yuz beradi va 
hokazo. Avtor tuzgan loyihaning xatosi nimada? 
J a v o b
. Trubalar gorizontga nisbatan 45° burchak ostida joylashganida, simob ularning 
past tirsaklariga quyiladi, bunda o‘ng shrsak chapni muvozanatlaydi. 

---

15 
34*. Dvigatel (28-rasm) devori o‘yilib, unga yog'och val qattiq 
mahkamlangan bakdan iboragdir Valning chap qismi suvga botganda unga 
Arximedning itarish kuchi ta’sir qiladi, bu esa g'ildirakni aylantirishi 
kerak. Bu muhokamaning xatosnni ko‘rsating.
J a v o b.
Suv bosimining hamma kuchlari val sirtiga perpendikulyar yo‘nalgan, ya’ni val 
radiusi bo‘yicha yo‘nalgan. Shu sababli bu kuchlarning momentlari val o‘qlariga iisbatan 
nolga teng bo‘lib, val aylanmaydi.