B. A. Abdukarimov Ichki savdo iqtisodiyoti

q
ti
 = q
fi
 ∙ K
q
 

---

83 
Barcha tovar guruhlari bo’yicha bu ko’rsatkich bo’ladi: 












n
i
к
n
i
фi
тi
К
q
q
1
1
 
Transport yuk aylanishi aniqlangandan so’ng, uni o’z transporti va chetdan 
jalb qilingan transport tashkilotlari orqali tashish hissasi aniqlanadi. Ularning 
hissasi foizga o’tgan yillar ma’lumotlari, rejalashtirilgan yilga tuzilgan 
shartnomalarni hisobga olgan holda aniqlanadi va ushbu ko’rsatkichni transport 
yuk aylanishiga ko’paytirib, yuzga bo’lish orqali ularning miqdori (tonnada) hisob-
kitob qilinadi va yuklar klasslarga ajratiladi.
Keyingi bosqichda tovar ishlab chiqaruvchilardan (agar ular savdo va 
ommaviy ovqatlanish korxonasi yoki shaіobchasiga tovarlarni vositachilarsiz, 
o’zlari to’g’ridan-to’g’ri yuborishsa) yoki ulgurji savdo baza va omborlaridan 
chakana savdo va ommaviy ovqatlanish korxonasi yoki shaіobchalarigacha bo’lgan 
masofa (Skm)ni o’rtacha miqdori (o’tgan yillar ma’lumotlari va shartnomalar 
asosida) hisoblanadi.
Transport yuk aylanishi (q
t.km.i
) quyidagi formula orqali hisoblanadi.
q
t.km.i
 =q
t.i
 ∙ S
km
 
Yuk aylanishni umumiy miqdori (t.km) teng bo’ladi: 
км
П
i
П
i
тi
i
км
т
S
q
q












1
1
.
.
 
Ushbu yuk aylanishi yuklarni klasslariga taqsimlanadi va ularni transport 
tariflariga ko’paytirish orqali yuk tashish harajatlari summasi aniqlanadi.
Yuklarni yuklash va tushurish harajatlari ushbu modda tarkibiga kiradi, 
agarda bu ishni shtatdan tashqari xodimlar bajarsa. Harajatlar summasi yukni 
transport yuk aylanishi 


П
i
тi
q
1
va belgilangan rassenkalar orqali hisoblanadi.
YUqorida keltirilgan usul orqali alohida savdo shaіobchalari bo’yicha 
transport harajatlarini rejalashtirish ko’p mehnat qilishni, vaqtni talab qiladi. 
Bundan tashqari bu jarayon iqtisodiy-texnik hisoblar nuqtai nazardan allaqancha 
mushkul ish. Shu sababli oddiyroq tajribaviy-statistik usuldan foydalanish ham 
mumkin.

---

84 
Masalan: o’tgan yillar (kamida 3 yil) ma’lumotlari asosida tovarlarni 
tashishda har bir ularni keltirilishi necha so’mga (R) tushushini aniqlab, 1 tonna 
yukni tashish qiymati va rejalashtirilgan yilga mo’ljallangan tovarlarni keltirish 
hajmidan kelib chiqqan holda transport yuk aylanishi (q
i
) miqdorini aniqlash kerak 
bo’ladi.
Transport yuk aylanishi, ishlatiladigan avtotransportni yuk ko’tara olish 
imkoniyati miqdori (q
iat
) va yuk ko’tara olish imkoniyatini ishlatish 
koeffitsiyentidan (Kq
iat
) kelib chiqib, avtotransport orqali tovarlarni necha 
marotaba keltirilishi miqdorini (Z) hisoblab olish mumkin. Bunday hisobot 
quyidagicha amalga oshirilishi mumkin