B. A. Abdukarimov Ichki savdo iqtisodiyoti

1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
1 
Tovar aylanishi: 
1.1.
summasi. 
1.2.
o‘zgarish surati 
1.2.1.
bazis yilga nisbatan. 
1.2.2.
o‘tgan yilga nisbatan. 
m.s 
% 
% 
2 
Ish haqi fondi
2.1. summasi 
2.2. o‘zgarish surati: 
2.1.2. bazis yilga nisbatan. 
2.2.2. o‘tgan yilga nisbatan.
m.s 
% 
% 
3 
O‘rtacha ish haqi va boshqa o‘rtacha 

---

44 
miqdorlarni hisobllash uchun qabul 
qilinadigan xodimlar soni. 
Kishi
4 
O‘rtacha ish haqi:
4.1. summasi
4.2. o‘zgarish suratlari: 
4.2.1. bazis yiliga nisbatan. 
4.2.2. o‘tgan yilga nisbatan. 
so‘m 
% 
% 
5 
Mehnat unimdorligi
5.1. summasi. 
5.2. o‘zgarish surati 
5.2.1. bazis yiliga nisbatan. 
5.2.2. o‘tgan yilga nisbatan. 
m.s 
% 
% 
11.5 Ish haqi fondini rejalashtirish. 
Ish 
haqini 
rejalashtirish 
masalasi 
O‘zbekiston Respublikasi 
korxonalari, xo‘jalik sub’ektlarida qo‘llanilayotgan odatdagi ish haqi tizimidan 
kelib chiqqan xolda ko‘rib chikamiz. 
Bozor iqtisodiyoti sharoitida xo‘jalik sub’ektlari ish haqini mustaqil tashkil 
qilish huquqiga ega bo‘lib, uning shakl va modellarini o‘zlari tanlashi mumkin. 
Lekin bu deganimiz ular absolyut erkin, o‘z xohishi bilan ish haqini tashkil 
qilishning barcha jihatlarini hal qiladi degan gap emas. Ish haqining minimal 
miqdori, tarif setkasi ustamalar va ayrim qo‘shimchalar davlat tomonidan qonuniy 
hujjatlarda belgilab qo‘yiladi. Har qanday sharoitda ish haqi miqdori ish haqi 
normasiga, ya’ni ishchi kuchi qiymatining zaruriy qismi (ishchiga mulkdor yoki 
davlat tomonidan to‘landagan), mehnat bozorida unga talab va taklifdan kelib 
chiqadigan qiymatiga teng bo‘lishi kerak. 

---

45 
Norma – bu qonuniy tusga ega bo‘lgan, tan olingan tartib, tasdiqlangan 
me’yor va o‘rtacha ko‘rsatgichdir. 
Ish haqi normasining xususiyati, shundaki, unda jamiyat, jamoa va 
shaxsning iqtisodiy manfaatlari kelishtirilgan holda iqtisodiy faoliyatni maqsadli 
topshiriqlari, 
shart-sharoitlari, 
vosita 
va 
usullari 
ko‘rsatgichlar orqali 
normalashtiriladi. Ushbu normalar albatta qonuniy hujjatlarda o‘z aksini topishi va 
uni buzilganligi uchun huquqiy javobgarligi sanksiyalarda belgilab qo‘yilishi shart. 
O‘zbekiston Respublikasi mehnat kodeksining 155 moddasida «Muayyan 
davr uchun belgilangan mehnat normasini va mehnat vazifalarni to‘liq bajargan 
xodimning ayrim mehnat haqi miqdoridan oz bo‘lishi mumkin emas» - deb 
ta’kidlagan. 
Minimal ish haqi miqdori (MIXM) O‘zbekiston Respublikasida Prezident 
farmoni bilan tasdiqlanadi va uni bajarish barcha davlat va nodavlat tashkilotlar, 
xo‘jalik sub’ektlari uchun majburiy hisoblanadi.
MIXM tarkibiga ustamalar, qo‘shimchalar, moddiy rag‘batlantirish, norma 
va ish vaqtidan chetga chiqqan holda bajarilgan ishlar uchun oshirilgan miqdorda 
to‘langan haqlar, boshqa kompensatsion to‘lovlar, shuningdek rayon 
koeffitsiyentlari kirmaydi. 
Chet amaliyoti va umuman nazariy nuqtai nazardan minimal ish haqi 
miqdori mehnatga layoqatli shaxsning minimal yashash darajasi yoki aholining 
minimal iste’mol savatchasi miqdoridan kam bo‘lmasligi kerak. 
MIXM davlat tomonidan ish haqini indeksatsiya qilish shakli sifatida ham 
ishlatiladi.
Xo‘jalik sub’ektlarida, jumladan savdo sohasi va ommaviy ovqatlanish 
korxonalari va shaіobchalarida ish haqi fondini rejalashtirishda normotiv, texnik-
itisodiy hisob kitoblar, statistik- tajribaviy, indeks, koeffitsiyentlar kabi usullardan 
foydalaniladi. Bunda albatta ishlatilayotgan ta’rf tizimi va ish haqi shakllari asos 
bo‘lib hisoblanadi. 
Ish haqi fondini rejalashtirishda savdo sohasi korxonalari va shaіobchalarida 
chakana tovar aylanishining umumiy hajmi va tovarlar assortimentlari bo‘yicha 

---

46 
rejasi, rejalashtirilgan ishchi xodimlar soni (ishchi xodimlar malakasi, 
bajariladigan ishlar turlari bo‘yicha guruhlari), savdo shaіobchalari tiplari, ta’rif 
stavkasi, lavozim okladlari, ta’rif razryadi va koeffitsiyentlari, korxonaning 
moliyaviy imkoniyatlari kabilar ishlatiladi.
Ish haqini fondiini tahlil qilganda va rejalashtirishda ish haqini asosiy va 
qo‘shimcha qismlarga bo‘linishini hisobga olish lozim. Ish haqining asosiy qismi 
maoshning ta’rif stavkalar (lavozim okladlari, rassenkalar) va mukofotlardan 
tashkil topadi. Uning qo‘shimcha qismiga har xil ustamalar va qo‘shimcha haqlar 
kiritiladi. 
Ish haqini rejalashtirishda qo‘llanilayotgan ish haqi shakliga va tizimiga 
qarab ishchi va xodimlar alohida guruhlarga tabaqalashtirilishi lozim. Ish haqi har 
bir guruh uchun alohida hisoblanadi.
Ta’rif stavkalari (lavozim okladlari) oluvchi xodimlarni ish haqi fondi 
quyidagicha hisoblanadi.




