Азим ҳожиев ўзбек тили сўз ясалиши

текисчилик, тацсимчилик руҳиятидан хола қилишга, яъни
иқтисодий тафаккурни шакллантиришга кўмаклашишдир. (,ўзб.
овози “ газ.) Уларнинг ҳаммаси эскича марказчилик нуқтаи
назаридан тайёрланган эди. ( ,ўзб. овози“ газ.)
Ҳозирги ўзбек тилида 
намгарчилик, оғайнигарчилик; етиш-
мовчилик, келишмовчилик
каби сўзлар ҳам қўлланади. Бундай 
сўзлардан айримларининг 
-чилик
қўшимчасидан қолган қисми 
мустақил қўлланмайди, яъни ўзбек тилида бундай лексема (сўз) 
йўқ. Масалан, 
намгар, етишмов
сўзлари йўқ. Шунга кўра, бундай 
сўзларнинг 
-гарчилик, -мовчилик
қисми яхлитлигича бир 
аффиксдек туюлади. Аслида ўз маъно ва вазифасига эга бўлган 
-гарчилик, -мовчилик
морфемаси (сўз ясовчи аффикс) йўқ.
Аввало, бундай сўзлар жуда оз. Қолаверса, 
тайёргарчилик,
бемаънигарчилик, нобудгарчилик
каби сўзлар „гар“ қисмисиз 
-чилик
ёки 
-лик
қўшимчасининг ўзи билан ҳам қўлланади: 
тайёрлик, бемаънилик, нобудчилик
каби. Қуйидаги мисолларга 
эътибор беринг: 
Бир хурсандчиликнинг бир хафагарчилиги бор.
(А. Аминов) Бир юртдаги маълум ашёларнинг ортиқча
серобгарчилик ва қадрсизлиги ... . (,ўзб. адаб. ва санъати“
газ.) ... қовун-тарвузларнинг роса серобчилик пайтида йўлга
чиққан эдим. ( ,Ҳалқ сўзи“ газ.)
Шу фактнинг ўзиёқ ўзбек тилида вазифа ва маъносига 
кўра 
-лик, -чилик
қўшимчаларидан фарқпи бўлган 
-гарчилик
морфемаси йўқлигини кўрсатади.
Келишмовчилик, етишмовчилик
каби сўзларга келганда 
шуни айтиш керакки, аввало, бундай сўзлар ҳам саноқли. 
Қолаверса, бундай сўзларда 
етишмов, келишмов
қисми 
мустақил лексема эмаслигига қараб, уларнинг 
мовчилик
қисми 
бир бутун (алоҳида) морфема, деб хулоса чиқариш тўғри 
бўлмайди.
107
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

I
Маълумки, ўзбек тилида 
-в
аффикси билан ясалувчи 
ҳаракат номининг 
-ма
қўшимчаси билан ҳосйл қилинадиган 
ёзмов, айтмов
каби бўлишсиз шакли йўқ. Шунинг учун ҳам, 
келишмовчилик, етишмовчилик
сўзларида мустақил маъноли 
қисм сифатида 
келишмов, етишмов
ажралмаслиги табиий. 
Аслида, икки-учтагина бўлган бу сўзлар бўлишли (тасдиқ) 
маъносининг аксини ифодалаш талаби билан юзага келган: 
келишувчилик — келишмовчилик.
Бундай қўлланишлар таъси- 
рида, нотўғри ҳодца, 
янглишмовчилик
„сўзи“нинг қўлланиши 
ҳам қизиқ факт: ... 
шунга ўхшаш тушунмовчиликларни,