Азим ҳожиев ўзбек тили сўз ясалиши

чилик ўрнига хафачилик келтирмоқда. ( ,ўзб. овози “ газ.)
Ҳозирги ўзбек адабий тилида 
-лик
ва 
-чилик
аффикслари 
ўзича мустақил, бошқа-бошқа аффикс бўлгани сабабли айрим 
сўзлардан 
-лик
аффикси ёрдамида юқоридаги маъноли сўз 
ясалгани ҳодца ундан 
-чилик
аффикси ёрдамида сўз ясалмайди 
ва аксинча. Қиёсланг: 
шодлик, дўстлик
(
шодчилик, дўстчилик
сўзлари йўқ); 
қурғоқчилик, қаҳатчилик
(
қурғоқлик, қаҳатлик
дейилмайди). Айрим сўзлардан бу аффикслар ёрдамида 
бошқа-бошқа маъноли сўзлар ясалади: 
пишиқлик-пишиқ-
чилик, совуқлик
— 
совуқчилик, қаттиқлик — қаттиқчилик,
кўплик — кўпчилик
ва б.
5. 
Бирор иш, ҳаракат-ҳодисанинг сабаби асосдан англа- 
шилган нарса эканини билдирувчи от ясайди. Бу маънодаги 
сўзлар отлардан ясалади: 
ўзбекчилик, юртчилик
каби: 
Қишлоқчилик эмасми, у балоғатга етиб-етмасдан, катта
ёшдаги одамлар сафига қўшилди.
(
О. Мухторов) Кечирасиз,
троллейбусчилик, — деб қўя қолди. (М. Исмоилий) Жигарчилик
деб чидадим, энди эсингни йиғ. (Саид Аҳмад) Шукур, Ҳожи
ака. Хизматчилик дегандай, юрибмиз. (М. Содиқов) Шамол-
лабман шекилли ... Эрталаб қўтонга юпун борган эдим,
қаричилик. ( „Тош. ҳақ. “ газ.) Фарғоначилик, печка қуриб, уйни
иситишга ўрганишмаган. ( С. Анорбоев)
Юқорида айтилганлардан ва келтирилган фактлардан 
маълум бўладики, нисбатан кейинги даврларда юзага келган- 
лигига қарамай 
-чилик
аффиксининг вазифа доираси кенгай-
106
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ган. У барча маъноларида ўз тилга оид сўзлардан ҳам, рус 
тилидан ўзлашган сўзлардан ҳам янги сўзлар ясай олади. 
Сўнгги эллик йиллар давомида, мустақиллик шарофати билан 
юзага келган нарса-ҳодисаларни билдирувчи сўзларни ҳосил 
қилиш талаби билан, шундай нарса-ҳодисаларни ифодаловчи 
чет сўзларни ўзбекчалаштириш жараёнида 
-чилик
аффикси 
ёрдамида сўз ясалиши фаоллашди. Қуйидаги мисолларга ҳам 
эътибор беринг: 
Шу тариқа Ҳусайн Бойқаро ҳукмдорлиги даври
темурийлар сулоласининг энг ривожланган давлатчилигидан бири
сифатида тарихга кирди. ( ,ўзб. адаб. ва санъати “газ.) Бу ердаги
яна бир муҳим вазифа кишилар онгини боцимандачилик,