Азим ҳожиев ўзбек тили сўз ясалиши

Хулоса. 
Аффиксация усули от ясалишининг асосий усули 
бўлиб, кейинги юз йилга яқин давр ичида бўлган ўзгаришлар 
худди шу усул билан от ясалишида кўринади. Бу усул билан 
сўз ясалишида юз берган тараққиёт жараёнини белгиловчи 
муҳим хусусиятлар сифатида қуйидагиларни қайд этиш 
мумкин.
Кейинги юз йилга яқин давр ичида от ясалиши тизимида 
жуда сезиларли ўзгаришлар юз берди. Ҳаётнинг барча 
соҳаларида бўлган ўзгаришлар унинг ифодачиси бўлмиш 
тилда, жумладан, от ясалиши тизимида ўз ифодасини топди. 
Тилда мавжуд бўлган айрим от ясовчиларнинг вазифа 
доираси кенгайди. Айниқса, мустақиллик шароитида ўзбек 
тилининг ўзидаги от ясовчиларни тўла ишга тушириш 
имконияти юзага келди. Собиқ иттифоқ даврида иш кўриш 
доираси чекланган айрим от ясовчиларнинг вазифа доираси 
кенгайди.
Юқорида айтилганларни бевосита от ясовчилар фаоли- 
ятига тадбиқ этадиган бўлсак, қуйидагиларни қайд этиш 
мумкин бўлади:
1. Аффикснинг аввалда ҳам бўлган маълум типдаги от 
ясаши у ёки бу даражада фаоллашди. Унинг ёрдамида 
(аввалдан мавжуд бўлган сўзлардан ташқари) янги-янги 
сўз ясалиши давом этяпти. Бу ҳодисани 
-шунос, -кор, -соз,
-боз, -ма
аффикслари ёрдамида от ясалишида кўриш 
мумкин.
2. Аввалдан мавжуд типдаги от ясаши фаоллашуви билан 
бирга янги типдаги от ёки отлар ясайдиган бўлиши. Буни 
-чи
ва 
-чилик
аффикслари ёрдамида от ясалишида кўриш 
мумкин.
3. Бошқа вазифадаги аффикснинг от ясаш вазифасига 
ҳам эга бўлиши. Ҳаракат номи шаклини ясовчи 
-(и) ш, -в,
сифатдош шаклини ясовчи 
-вчи
аффиксларининг от ясовчи 
сифатида фаоллашуви.
4. Отнинг у ёки бу типини ясашда ўзаро дифферен- 
циацияга учраш, вазифада муайянлик касб этиш, махсусла- 
шиш. Бу ҳодисани 
-лик
ва 
-чилик, -ма
ва 
-гич
аффикслари 
ёрдамида от ясалишида кўриш мумкин.
110
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

5. Фонетик вариантларга эга бўлган аффиксларнинг фақат 
бир варианти сўз ясовчи сифатида қолиши. Буни 
-гич
(-
кич,
-цич, -тч),
қисман 
-лик {-лиц, -луц)
аффикси мисолида кўриш 
мумкин.
6. Айрим от ясовчилар, деярли ёки бутунлай ўз вазифа- 
сини тўхтатди — маҳсулсиз қўшимчаларга айланди.
7. Баъзи от ясовчиларнинг маҳсулли, сермаҳсул бўлишида 
рус тилининг маълум даражадаги таъсири бўлди. Лекин рус 
тилидан биронта ҳам от ясовчи ўзлашгани йўқ.