Азим ҳожиев ўзбек тили сўз ясалиши

-чилик
аффиксининг 
қўшилиши ортиқчадек, тўғри эмасдек туюлади. Лекин 
-чилик
аффиксининг қўшилиши билан асосдан англашилган типдаги 
(шундай) иш, хатти-ҳаракат маъноси аниқ ифодаланади. Бир 
мисол: 
Маънавий маданиятнинг таназзули давом этмоқда,
жиноятчилик кўпайиб бормоқда. (Газетадан)
3. 
Асосдан англашилган нарса етиштириладиган, тайёр- 
ланадиган соҳани билдирувчи от ясайди: 
балиқчилик, бўрдоқи-
чилик, ипакчилик, паррандачилик, сабзавотчилик, тамакичилик,
узумчилик, уруғчилик, қоракўлчилик, ғаллачилик
каби.
-чилик
аффиксининг бу маъноси биринчи пунктда кел- 
тирилган маъноси асосида келиб чиққан. Буни шунда ҳам 
аниқ сезиш мумкинки, кўриб ўтилган типдаги (
пахтачилик,
узумчилик
каби) сўзлар аниқловчи вазифасида келганда 
биринчи пунктда кўрсатилган маънони ифодалайди: 
пахта-
чилик бригадаси, шоличилик хўжалиги
каби: 
Дончилик хўжалиги
ва ем-хашак етиштириш учун пухта база бўлган қўриқ
ерларнинг ресурслари амалда битмас-туганмасдир. („Тош. ҳақ. “
газ.) Тахиатош паррандачилик фабрикасида янги қувватлар
ишга туширилди... . ( „Тош. ҳақ. “ газ.)
Шу типдаги сўзлар иштирок этган гап таркибида 
соҳа
сўзининг қўлланиши мумкинлиги ҳам айтилган фикрни яна 
бир тасдиқловчи факт бўла олади: 
Партия йиғилишларида
деҳқончилик, боғдорчилик, чорвачилик ва бошқа соҳаларда меҳ-
нат унумдорлигини оширишга эътибор бериш талаб этилади.
( „Тош. ҳақ. “ газ.).
Н)1
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Демак, 
соҳа
сўзини қўллаш талаб этиладиган ҳолларда 
ҳозир ҳам шу сўз қўлланади. Кўпчилик ҳолларда эса бу маъно 
-чилик
аффиксининг ўзи воситасида ҳам реаллашаверади.
Бу типдаги сўзларнинг айримларида охирги 
-лик
аф- 
фиксидан қолган қисми мустақил сўз сифатвда қўлланиши 
мумкин. Шу туфайли уларда 
-чи
ва 
-лик
мустақил аффикс- 
лардек туюлади. Мас., 
узумчилик узумчи
сўзвдан, 
ипакчилик
ипакчи
сўзвдан 
-лик
аффикси ёрдамвда ясалгандек кўринади. 
Аслида эса бундай эмас. Чунки, биринчидан, касб эгасини 
бвддирувчи сўзга (пгунингдек, 
-чи
аффикси билан ясалган 
шахс отига) 
-лик
аффиксининг қўшилишидан касб оти 
ясалади: 
-чилик
аффикси ёрдамида эса соҳа оти ясалади. 
Қиёсланг: 
ўқит увчи+ лик
— касб, 
пахта+чилик
— соҳа 
(қишлоқ хўжалигининг пахта етиштириш билан шуғул- 
ланувчи соҳаси).
Иккинчвдан, 
пахтачилик, ғаллачилик
каби кўриб ўтвдган 
тивдаги сўзларнинг 
-лик
аффиксвдан қолган қисми мустақвд 
сўз сифатида қўлланиши мумкин бўлса-да, лекин буларда - 
чи
аффикси эмас, балки 
-кор
аффикси ёрдамида шахс оти 
ясалиши асосий ҳолат ҳисобланади. Масалан, 
пахта, ғалла
сўзларвдан 
пахтачи, ғаллачи
типвдаги от ясалиши эмас, балки 
пахтакор, ғаллакор
типвдаги от ясалиши асосий вариантдир. 
Бу сўзларда 
-кор
аффикси ўз маъно ва вазифасини сақпагани 
учун уларга 
-лик
аффиксини қўшиш билан касб оти ясалади, 
лекин соҳа билдирувчи сўз ясалмайди. Мас., 
пахтакорлик
касб отвдир. 
Пахтачилик
сўзига хос маънода (яъни соҳа оти 
маъносвда) 
пахтакорлик
сўзи қўлланмайди. Демак, бу белги 
ҳам иш-фаолиятнинг маълум бир соҳасини билдирувчи