AZƏrbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti pul və banklar

Nəşriyyatın müdiri	Kamil Hüseynov
Baş redaktor	İsmət Səfərov
Redaktor	İsabə Hüseynova
Korrektor	Südabə Manafova
Kompyuter operatoru	Təranə Baxşəliyeva
Dizayner	Vüsalə Axundova

dos. R.A.Bəşirov, prof. Ş.Ə.Abdullayev, prof. Z.F.Məmmədov,

prof. E.M.Sadıqov, prof. R.Ə.Mustafayev, dos. A.A.Babayev,

dos. A.E.Kərimov, dos. S.C.Qəhrəmanov, dos. Q.İ.Əliyev, dos. R.M.Rzayev, dos. Z.H.İbrahimov


Pul və banklar

---------------------------------------

Dərslik

Çapa imzalanıb 04. 04. 2012. Kağız formatı 70x100 1/16.

Həcmi 29,5 ç.v. 38 ş.ç.v. Sifariş 70 . Sayı 1000.

---------------------------------------------------------------------------

« İqtisad Universiteti « Nəşriyyatı.

AZ 1001, Bakı, İstiqlaliyyət küçəsi, 6

__________________________________________________

23 Bu haqda bax: Nusbaum A. A History of the Dollar. N.Y., 1957. P. 104. Başqa mən­bələrdə A.Delmarın həcvi «Nəhəng kağız köpüyü, yaxud gözlənilən maliyyə partlayışı» adlandırılır.

24 Onu da bilmək lazımdır ki, 1920-ci illərin sonu -1930-cu illərin əvvəllərindən eti­barən Sovet iqtisad elmində sosialist iqtisadiyyatında “inflyasiya” anlayışının işlə­dilməsinin mümkünsüzlüyü fikri bərqərar oldu və 1980-ci illərin ikinci yarısına qədər hakim mövqeyini saxladı. Hesab edilirdi ki, inflyasiya yalnız kapitalist iqtisadiyyatına xas olan prosesdir. Yalnız 1980-ci illərin sonlarında SSRİ DSK-si Sovet iqti­sa­diyyatında inflyasiyanın mövcud olması faktını etiraf etdi və hətta istehlak sferasındakı inflyasiyanın göstəricilərini də elan etdi.

25 Son qlobal böranın qaynağının yerləşdiyi ABŞ-da, həmçinin Avropa İttifaqı ölkələrində antiböhran tədbirləri çərçivəsində əlavə pul emissiyasına yenidən müraciət edilmişdir.

26 Laffer, Artur Bets (1940) – Amerika iqtisadçısı, təklif nəzəriyyəsinin banilərindən biri. ABŞ-ın 40-cı prezidenti R.Reyqanın administrasiyasında ən nüfuzlu məsləhətçilərdən biri olmuşdur. Əsas əsərləri: «Ümumdünya inflyasiya fenomeni» (1975) və «Vergilərdən yayınmanın iqtisadi nəzəriyyəsi» (1979).

27 Sülh uğrunda Karneqi Fondunun iqtisadi islahatlar layihəsi çərçivəsində Buenos-Ayres Universitetinin professoru Xulio Olivera və uzun dövr ərzində BVF-nun büdcə məsələləri departamentinə rəhbərlik etmiş Vito Tanzi tərəfindən tədqiq edilmişdir.

28 Paaşe, Herman (1851-1925) – alman iqtisadçısı. Onun adını daşıyan indeks 1874-cü ildə təklif edilmişdir.

29 Laspeyres, Etyen (1834-1913) – alman iqtisadçısı və statistiki. Onun adını daşıyan indeks 1864-cü ildə təklif edilmişdir.

30 Şanhay şəhəri üzrə göstəricilər

31 Piqu, Artur Sesil (1877-1959) – ingilis iqtisadçısı, Kembric neoklassik məktəbinin nümayəndəsi, Alfred Marşallın şagirdi. «Piqu effekti», həmçinin «real kassa qalıqları effekti» adlanır. Kembric məktəbinin yaradıcılarından olan, Amerika iqtisadçısı Don Patinkin tərəfindən adlandırılmışdır. Piqu-Patinkin effekti də adlandırılır.

32 Keqan, Fillip (1927) – Amerika iqtisadçısı, Kolumbiya Universitetinin iqtisadiyyat üzrə professoru. Makroiqtisadiyyat sahəsində 100 artıq elmi əsərin müəllifidir. Ən məşhuru – «Determinantlar və pul ehtiyatlarının dəyişməsi nəticələri, 1875-1960» (1965).

33 Lakin istisna edilənlər bütün iqtisadiyyat baxımından o qədər də arzu edilən deyillər.

34 Giffen, Robert (1837-1910) – ingilis statistiki və jurnalisti. Kral iqtisadi cəmiyyətinin yaradıcılarından biri. Nəzəriyyəçi iqtisadçı olmasa da, onun məhz statistik kimi xidmətləri nəzərəiyyəçilər arasında ad-san qazanmasına səbəb olmuşdur. Paradoksun Giffenin adı ilə bağlanılmasının və bu yol ilə onun adının məşhurlaşmasının səbəbkarı nəzəriyyəçi Marşall olmuşdur. Giffenin elmə etdiyi əsas töhfəsini əmək haqqı stavkası, iqtisadi artım və milli məhsul kimi göstəricilərin kifayət qədər dəqiq hesablanması istiqamətində etdiyi cəhdlər müəyyən edir. Məsələn, onun hələ 1892-ci ildə nəşr etdirdiyi, beynəlxalq statistik müqayisələr haqqındakı məqaləsi indi də öz aktuallığını saxlamaqdadır. Müasir tətbiqi iqtisadiyyatın təşəbbüskarlarından hesab edilir.

35 Bir şərtlə ki, ölkə daxilində gəlirlər siyasətinə münasibət mənfi olmasın.

36 Pavlov, Valentin Sergeyeviç (1937-2003) – SSRİ-nin maliyyə naziri (1989-1991), SSRİ-nin birinci və yeganə baş naziri (1991).

37 Дебиторские долги - тормозной хомут экономики Азербайджана // www.ceo.az / businessobserver / finance / 15688.html

38 İqtisadiyyatın monetizasiyası – M2 pul aqreqatının (nağd pul, əhali və hüquqi şəxslərin tələb olunanadək və müddətli hesablardakı əmanət və depozitləri) ÜDM-ə olan nis­bəti. İqtisadiyyatın ödəmə və hesablaşmaların edilməsi, əməkhaqlarının, pen­si­yaların, müavinətlərin, təqaüdlərin və s. verilməsi üçün tələb olunan pullarla təmin olun­ması dərəcəsini göstərir. İnflyasiya artdıqca monetizasiya səviyyəsi enir, inflyasiya zəiflədikcə və maliyyə sabitliyi təmin edildikcə monetizasiya səviyyəsi sabitləşir və qalxır. Pul kütləsinin ÜDM olan optimal nisbətinə nail olunmasının bir çox amillərlə və konkret ölkənin xüsusiyyətləri ilə şərtləndiyindən bütün ölkələr üçün eyni ola bilməz.

39 Şəkərəliyev A.Ş. Dövlətin iqtisadi siyasəti:realliqlar və perspektivlər. Monoqrafiya. Bakı: «İqtisad Universiteti», 2009. S. 245.

40 МВФ оценил инфляционное воздействие повышения энерготарифов в Азербайджане 4-5% // www.novosti.az/economic/20070118/41614660.html. Bu mövzu üzrə daha ətraflı bax: Всемирный Банк и реформа сферы коммунальных услуг в Азербайджане // http://abc.az/rus/interview/11.html

41 Дебиторские долги предприятий Азербайджана выросли на 14,7% // http://abc.az/rus/news/11042.html

Дебиторские долги – тормозной хомут экономики Азербайджана // www.ceo.az/ businessobserver/ finance/ 15688.html

Дебиторские долги предприятий Азербайджана на 1 октября 2008 года превысили $7,686 млрд. www.ceo.az/ news/brief/21736.html

42 Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankının müvafiq illər üzrə statistik bülletenləri əsasında hesablanmışdır.

43 Keyns, Con Meynard (1883-1946) – ingilis iqtisadçısı, dövlət xadimi. Onun ide­ya­larının təsiri ilə meydana gəlmiş iqtisadi təlim keynsçilik adını almışdır. Mak­roiqtisadiyyatın bir elm kimi yaradıcılarından biri olmuşdur. Bretton-Vuds sisteminin konsepsiyasının müəlliflərindən biridir. Ən məşhur əsəri «Məşğulluğun, faizin və pulun ümumi nəzəriyyəsi» (1936) olsa da, bir iqtisadçı alim kimi ona şöhrət gətirən «Sülh müqaviləsinin iqtisadi fəsadları» (1919) əsəri olmuşdur. Böyük Britaniya qarşısındakı xidmətlərinə görə 1942-ci ildə irsi keçən per (baron) titulu ilə təltif edilmişdir.

44 Fridman, Milton (1912-2006) – Amerika iqtisadçısı, iqtisadiyyat üzrə Nobel mükafatı laureatı (1976). İqtisadi nəzəriyyənin Çikaqo məktəbinin görkəmli nümayəndəsi. Bir sıra iqtisadi və siyasi əsərlərin müəllifidir («Birləşmiş Ştatların monetar tarixi», «Birləşmiş Ştatların monetar statistikası», «Birləşmiş Ştatlar və Birləşmiş Krallıqda monetar trendlər», «Kapitalizm və azadlıq» və s.).

45 Э.Я.Брегель. Денежное обращение и кредит капиталистических стран. 1955. с. 298.

46 Смит А. Исследование о природе и причинах богатств народов. 1931. с. 328.

47 Смит А. Исследование о природе и причинах богатств народов. 1931. с. 439.

48 Дж. Милл. Основы политической экономики. М. 1980. с. 261.

49 Bütün digər qiymətli kağızlar diskont bazarını təşkil edir.

50 Bu haqda ətraflı bax: K.Marks. Kapital, 3-cü cild, s.472.

51 Hilferdinq, Rudolf (1877-1941) – Avstriya və Almaniya sosial-demokratiyasının öncüllərindən biri, avstromarksizmin nəzəriyyəçisi. Onun “Maliyyə kapitalı” əsəri K.Maksın “Kapital”-ından sonra iqtisadiyyat sahəsində yazılmış ən böyük marksist əsərlərindən hesab olunur.

52 Məsələn, Fransada 1984-ci ildə bütün səhmlərin elektron qiymətli kağızlar kateqoriyasına keçirilməsi haqqında qanun qəbul edilmiş və artıq 1988-ci ildən ölkədə səhm bir sənəd kimi tədavüldən çıxmışdır (yalnız kompyuterdə).

53 Qiymətli kağızların digər qruplarını təşkil edən dövlət və kommersiya qiymətli kağızlarına b fəsildə baxılmır.

54 Proxy – ing. Vasitəçi, nümayəndə, müvəkkil

55 Emissiya prospektində emitentin özü, onun maliyyə durumu və qiymətli kağızların qarşıda gələn buraxılışı haqqında ətraflı məlumat verilir.

56 İlkin bazar mərhələsində bütün bunlar topdan alqı-satqı səviyyəsində baş verir.

57 Digər mənbələrə görə əsası təqribən 1460-cı ildə qoyulmuş, 1531-ci ildə isə onun binası tikilmişdir. O vaxta qədər isə hərraclar xüsusi meydanda keçirilirdi.

58 Belçika Krallığı yalnız 1830-cu ildə siyasi müstəqillik əldə etmişdir.

59 Başqa mənbələrə görə, ticarət yığıncaqları Brügge şəhərinə gələn tacirlərin qaldığı “Burse” adlı mehmanxanın yanındakı meydanda baş verirdi. Van de Bursa isə meh­manxana sahibi idi. Üç kisədən ibarət gerb mehmanxana binasının üzərində həkk olunmuşdur.

60 Brokerlərə kursmakler, cobber də deyirlər.

61 Öküz buynuzları ilə aşağıdan yuxarıya vurur, ayı isə pəncəsi ilə yuxarıdan aşağıya zərbə endirir.

62 Dəyər ifadəsində olan məlumatlar faktiki qiymətlərlə verilmişdir.

63 Azərbaycanda tikinti. Bakı, 2010

64 AR SK Azərbaycanda tikinti. Bakı, 2010

65 Beynəlxalq hesablaşma üçün nəzərdə tutulan xarici valyutada ödəniş vasitəsi deviz adlanır.

66 Möhlət müddətində bazarda qiymət qalxarsa ixracatçının əldən çıxmış faydası olacaq.

67 İcraçı bank – emitent bank tərəfindən ödəniş etmək səlahiyyəti verilən bank.

68 İnkasso tapşırığı idxalçıya verilən bütün sənədlər toplusunu, həmçinin bankın bu sənədlərə dair tapşırıqlarını (ödəniş yoxsa köçürmə vekseli qarşılığında vermək) ehtiva edir.

69 Malların göndərilməsi ilə ödənişin alınması arasında uzun müddət ola bilər – bir neçə həftədən bir neçə ayadək.

70 Konsiqnasiya – malın vasitəçilərin anbarları vasitəsilə satışıdır. Bu zaman anbara gə­ti­ri­lən və saxlanan malın mülkiyyət hüququ həmin mal satılanadək satıcıda qalır.

71 Buna beynəlxalq hesablaşmalar bankı, And ehtiyat fondu, Ərəb valyuta fondu, Qərbi Afrikanın Mərkəzi Bankı, Şərqi Karib Hövzəsinin Mərkəzi Bankı, regional inkişaf bankları daxildir.

72 Ölkənin ehtiyat mövqeyi – Beynəlxalq Valyuta Fondu üzvləri üçün onun ehtiyat payı (bu ölkənin valyuta kvotasının ölkənin Beynəlxalq Valyuta Fondunun sərəncamında olan milli valyutasının məbləği üzərində fərqi) ilə kredit mövqeyinin (əlavə kredit sazişləri üzrə bu ölkənin Beynəlxalq Valyuta Fonduna verdiyi borcun məbləği) məcmusu kimi müəyyən edilir.

73 London banklararası təklif stavkası.

74 Çox vaxt İnvestisiya Qarantiyaları üzrə Beynəlxalq Agentlik kimi də tərcümə olunur.

75 Təsisçi ölkələrə Albaniyadan başqa bütün Avropa ölkələri, həmçinin ABŞ, Yaponiya, Kanada, İsrail, Misir, Mərakeş, Cənubi Koreya, Avstraliya, Yeni Zelandiya və Meksika daxil idi.