AZƏrbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti pul və banklar

Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankı 1940-cı ildə 40 ölkə⁷⁵ və Avropa İqtisadi Birliyi (indiki Avropa İttifaqı) və Avropa Sərmayə Bankı tərəfindən yaradılmışdır. Bu Beynəlxalq Maliyyə-Kredit İnsti­tu­tu­nun səhmdarları həm Avropa, həm də BVF üzvü olan qeyri-Avropa dövlətləri ola bilər. Hazırda Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankının 60 səhmdarı var. Bunlara bütün Avropa dövlətləri, Avropa İttifaqı və Av­ropa İnvestisiya Bankı daxildir. Bankın mənzil-qərargahı Londonda yer­lə­şir və bir çox ölkələrdə yerli fəaliyyəti koordinasiya edən nümayən­də­likləri var.

Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankının fəaliyyətinin məq­səd­ləri Mərkəzi və Şərqi Avropa ölkələrinə bazar iqtisadiyyatının yaradıl­masını və çoxpartiyalı, plüralist və bazar iqtisadiyyatı prinsiplərini dəs­təkləyən ölkələrdəki özəl sahibkarlığı dəstəkləməkdir.

Bu məqsədləri həyata keçirmək üçün Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankı üzv ölkələrini aşağıdakı məsələlərdə dəstəkləyir: struktur və iqtisadiyyatın sahə islahatlarının keçirilməsində, demonopolizasiya, mərkəzdən idarəetmənin aradan qaldırılması və özəlləşdirmənin həyata keçirilməsində, milli kapitalın səfərbər edilməsində və xarici sərmayənin cəlbində, rəqabət mühitinin yaradılması üçün istehsal sahəsinə sərmayə qoyulmasında, əməyin səmərəliliyinin artırılması və həyat şəraitinin yax­şı­laşdırılmasında, kapital bazarının inkişafını stimullaşdırmaqda və sair.

Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankının idarəetmə orqanları İda­rəedicilər Şurası, Direktorlar Şurası və prezidentdir. Bankın rəhbər or­qanı üzv dövlətlərin hər birindən bir nümayəndə və onun müavininin daxil olduğu İdarəedicilər Şurasıdır. İdarəedicilər Şurası bankın fəaliyyəti üçün strateji əhəmiyyət daşıyan məsəllər üzrə qərar vermək üçün ildə bir dəfə toplanır.

Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankının əsas icra orqanı onun Direktorlar Şurasıdır. O, hər üç ildən bir seçilən 23 üzvdən ibarətdir. Direk­torlar Şurası Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankının cari fəaliy­yətinə rəhbərlik edir və İdarəedici Şuranın ona həvalə etdiyi digər məsə­lələri həll edir. Direktorlar Şurasının hər bir üzvü bankın səhmdar kapitalının müvafiq hissəsinə mütənasib səs hüququna malikdir.

Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankının prezidentini İdarə­edi­cilər Şurası dörd il müddətinə seçir. Prezident Direktorlar Şurasına rəhbərlik edir və bankın cari fəaliyyətini idarə edir.

Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankının ehtiyatları nizamnamə kapitalı, alınan borc və borcun bağlanması və ya təminat verilməsi üçün cəlb olunan vəsaitlər hesabına formalaşdırılır. Bundan əlavə, sosial cəhətdən vacib, amma az rentabelli olan sahələrin dəstəklənməsi və tex­niki yardım göstərilməsi üçün Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankı xü­susi fond təşkil edir ki, onun da ehtiyatları könüllü ianələr hesabına formalaşdırılır.

Bankın səhmdar kapitalı 20 milyard avrodur. Onda ən çox pay in­ki­şaf etmiş ölkələrdədir: ABŞ-da (10%), Böyük Britaniya, İtaliya, Fran­sa, Almaniya və Yaponiyanın hər birində 8.5%. Avropa ölkələrinin payı - Avropa İttifaqı 2004-cü ilə qədərki üzvləri və Avropa İttifaqının özü 51%, Mərkəzi və Şərqi Avropa 13% kvotaya malikdir.

Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankının fəaliyyətinin əsas istiqamətləri aşağıdakılardır:

• 
  Layihələrin birbaşa maliyyələşdirilməsi. Belə layihələr müx­təlif özəl sektorlara, struktur yenidənqurmalarına, özəl­ləş­dirilmənin keçirilməsinə və bu sahələri təmin edən infra­struk­tura maliyyə dəstəyi verilməsinə yönəlib. Belə maliy­yə­ləşmənin alətləri Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Ban­kının özəlləşdirilmiş müəssisələrə kreditləri və ya onların səhmlərinin yerləşdirilməsinin təmin edilməsi və təminat verilməsi ola bilər.
  
• 
  Vasitəçilərin köməyi ilə maliyyələşdirmə. Bu, aşağıdakı for­malarda həyata keçirilə bilər: kredit xətləri formasında ma­liyyə vasitəçilərinin orta və uzunmüddətli kreditləş­diril­məsi; yerli və xarici banklarla birgə layihələrin birgə maliy­yə­ləşdirilməsi; özəl müəssisələrə vəsait verməklə inves­tisiya fondlarının kapitalında iştirak; yerli bankın iştirak etdiyi və ödəmənin akkreditivlə həyata keçirildiyi xarici iqtisadi əqdəki ödəmənin bir hissəsinə təminat verilməsi; alı­nın vəsaitləri kommersiya və ya investisiya bankları va­sitəsilə orta və iri biznesin inkişafına yönəldən höku­mət­lərə uzun­müddətli kreditlərin verilməsi.
  
• 
  Məsləhət xidməti və texniki yardım. Bankın kreditləşdirdiyi bütün layihə və proqramlar texniki, iqtisadi, maliyyə, hüqu­qi və iqtisadi əsaslandırılmalıdır. Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankı borcalanlara lazımi məsləhət və texniki yar­dım göstərir və bu məqsədlə əksər səhmdar və donor­la­rın­dan əvəzsiz yardım ola bilər.
  

Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankı öz resurslarının 60%-ni özəl sektorun inkişafına xərcləməlidir – özəl müəssisələrə, özəlləşdirilən döv­lət müəssisələrinə və həmçinin birgə müəssisələrə. Kreditləşmənin prio­ritet istiqaməti özəlləşdirmə və struktur islahatları, sistemin maliy­yə­ləşdirilməsi, energetika (o cümlədən atom reaktorlarının təhlükəsizliyi), telekommunikasiya, nəqliyyat, ekoloji infrastruktur, kənd təsərrüfatı, təbii ehtiyatlar və turizmdir.

Kreditlərin alınması üçün kommersiya müəssisələri və ya va­sitəçilər və onların adından hərəkət etmək səlahiyyəti olanlar müra­ciət­lərini birbaşa Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankına ünvan­la­ma­lıdırlar. İşlərin hazırlıq mərhələsində Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankına müraciət etmək tövsiyə olunur ki, lazımi məsləhət alına bilsin. Potensial borcalanlar öz səhmdarları, fəaliyyətləri və layihə barədə müm­kün qədər geniş məlumat verməlidirlər. Əgər təklif olunan layihə Av­ropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankının fəaliyyət strategiyasına uyğun gəlirsə, əvvəlcə Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankı layihənin kon­sepsiyasını təsdiq edir və sonradan onun qiymətləndirilməsini və eks­per­ti­zasını keçirir. Ən son mərhələdə layihə təsdiq edilir. Bu halda Avropa Ye­nidənqurma və İnkişaf Bankının ekoloji prioritetlərinin həyata keçirilməsinin təmin edilməsi mütləqdir.

Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankının kreditlərinin müd­dətləri adətən 5-10 ilə müəyyən olunur və minimum kredit məbləği 5 mil­­yon avro təşkil edir. Lakin layihə ölkə üçün vacib əhəmiyyətlidirsə, Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankı daha az məbləğdə kredit verə bilər. Kredit istənilən sərbəst dönərli valyutada verilə bilər, lakin təc­rü­bədə əsasən ABŞ dolları və avroda verilir. Layihənin maliy­yələş­di­ril­məsi adətən onun dəyərinin 35%-dən çoxunu əhatə etmir. Kreditin əsas məb­ləğinin geri ödənməsi hər yarımildə bir bərabər hissələrlə edilir.

Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankı kommersiya əsasında fəa­­liyyət göstərir və kreditləri riski nəzərə alınmaqla bazar faizləri ilə verir. Kommersiya müəssisələrini maliyyələşdirərkən Avropa Yeni­dən­qurma və İnkişaf Bankı bir qayda olaraq vəsaitin geri ödənməsi ba­rə­də hö­kumət təminatı tələb etmir, lakin bu halda adətən kreditin təmin olun­ması üçün layihənin aktivlərini girov götürür (məsələn, əsas fondların girovu, daşınar əmlakın girovu və sair). Kreditlər üzrə faizlər dəyişən və sabit ola bilər. Müxtəlif hedc alətlərindən də istifadə edilir.

Layihələrin birgə maliyyələşdirilməsi, pa­ralel maliyyələşdirmə, sin­dikatlaşdırılmış maliyyələşdirmə və sin­dikat­laşdırılmış iştirak for­ma­la­rında ola bilər. Son halda Avropa Yeni­dən­qurma və İnkişaf Bankı kre­dit­dəki iştirakını digər bank və ya banklara satır və bütün məbləğə görə məsuliyyət daşımağa davam etsə də, öh­dəliyinin bir hissəsini alıcıların vəsaiti ilə maliyyələşdirir.

Beynəlxalq Hesablaşmalar Bankı 1930-cu ildə yaradılmışdır və valyuta sahəsində beynəlxalq əməkdaşlığı inkişaf etdirmək məqsədilə yaradılan ən qədim maliyyə-kredit təşkilatıdır. Beynəlxalq Hesablaşmalar Bankının təsisçiləri Belçika, Böyük Britaniya, Almaniya, İtaliya, Fransa və Yaponiya idi. Hazırda onun 34 üzvü var. Mərkəzi İsveçrənin Bazel şəhərindədir.

Beynəlxalq Hesablaşmalar Bankının fəaliyyətinin əsas məqsədləri mərkəzi banklar arasında əməkdaşlığı təşviq etmək, beynəlxalq maliyyə əməliyyatları üçün əlverişli şərait yaratmaq, üzvləri arasında beynəlxalq he­sab­laşmalar aparılarkən inanılan şəxs və ya agent qismində çıxış et­məkdir.

Beynəlxalq Hesablaşmalar Bankının idarəetmə orqanları səhm­dar­ların ümumi yığıncağı, Direktorlar Şurası, bankın prezidenti və in­zibati mərkəzdir. Səhmdarların ümumi yığıncağı ildə bir dəfə çağırılır və üzvlərin mərkəzi bankların nümayəndələrindən ibarətdir. Hər bir öl­kənin mərkəzi bankının sahib olduğu səhmlərin ümumi nizamnamə ka­pitalına mütənasib sayda hər bir səhmdarın səs hüququ vardır.

Beynəlxalq Hesablaşmalar Bankının Direktorlar Şurasının iclası ildə on dəfədən az olmayaraq keçirilir. Direktorlar Şurası Beynəlxalq Hesablaşmalar Bankının inzibati işlərinə ümumi rəhbərliyi həyata keçirən prezidentini təyin edir.

Beynəlxalq Hesablaşmalar Bankının ehtiyatları səhmdar kapital hesabına və cəlb olunan vəsait hesabına formalaşdırılır. Beynəlxalq He­sab­laşmalar Bankının səhmdar kapitalının 80%-dən çoxu üzv döv­lətlərə, qalanı isə səhmdarlara məxsusdur. Beynəlxalq Hesablaşmalar Bankının səhmləri bütün səhmdarlara divident almaqda eyni hüquqlar verir, lakin şəxsi səhmdarlar ümumi yığıncaqlarda səs vermək və ya təmsil olunmaq hü­ququna malik deyillər. Beynəlxalq Hesablaşmalar Bankının cəlb olu­nan ehtiyatları əsasən milli bankların qısamüddətli əmanətləri hesabına formalaşdırılır.

Beynəlxalq Hesablaşmalar Bankı mərkəzi bankların beynəlxalq bankı kimi formalaşdırılıb. Mərkəzi banklar Beynəlxalq Hesablaşmalar Bankının həm səhmdarı, həm də müştərisidir. Kommersiya və digər banklarla, həmçinin fərdi müştərilərlə əməliyyatları Beynəlxalq Hesab­laş­malar Bankı potensial müştərinin rezidenti olduğu ölkənin mərkəzi bankının icazəsi ilə həyata keçirə bilər. Beynəlxalq Hesablaşmalar Ban­kının nizamnaməsinə əsasən, onun əməliyyatları həmin əməliyyatda iştirak edən ölkənin valyuta siyasətinə uyğun olmalıdır.

Beynəlxalq Hesablaşmalar Bankının fəaliyyətinin əsas istiqa­mət­ləri:

• 
  Bank əməliyyatlarının keçirilməsi – depozit, borc, valyuta, fond və sair kimi əməliyyatlar. Xüsusilə, Beynəlxalq He­sab­­laşmalar Bankı mərkəzi banklardan cari və əmanət he­sabları üçün vəsait cəlb etmək üzrə əməliyyatlar aparır; ra­zılaşmalar əsasında hökumətlərin əmanət vəsaitlərini qəbul edir; qızıl alqı-satqısı və saxlanması əməliyyatları (öz hesabına və mərkəzi bankların hesabına); xarici valyuta və qiy­mətli kağızların (səhmlər istisna olmaqla) alqı-satqısı əmə­liyyatları; mərkəzi bankların qısamüddətli maliy­yələş­dirilməsi əməliyyatları və sair.
  
• 
  Üzv ölkələrin valyuta və kredit siyasətlərinin koordinasiya mərkəzi rolunu oynayır. Beynəlxalq Hesablaşmalar Bankı fəa­liyyətində mərkəzi bankların rəhbərlərinin tez-tez gö­rüş­ləri keçirilir. Görüşlərdə ümumi maraq dairəsində olan valyuta-kredit bazarındakı vəziyyət və digər məsələlər mü­za­kirə olunur, öz valyuta və kredit siyasətlərinin koor­di­nasiya edilməsi üzrə ümumi qərarlar verilə bilər və valyuta bazarındakı müdaxilələrin keçirilməsi razılaşdırıla bilər;
  
• 
  Beynəlxalq bank fəaliyyətinə nəzarət hansı ki, bu və ya digər ölkənin milli qanunvericiliyi çərçivəsinə daxil deyil. Bey­­nəlxalq bank əməliyyatlarının keçirilməsi üzrə Bey­nəl­xalq Hesablaşmalar Bankının fəaliyyəti bank nəzarəti üzrə Bazel komitəsinin yaradılması ilə nəticələndi; Bazel ko­mi­təsi spesifik nəzarət məsələlərinin müzakirəsi üzrə forum­dur və bank­ların xarici filiallarına münasibətdə milli or­qanlar ara­sında səlahiyyət bölgüsü məsələsini koordinasiya edir; beynəlxalq bank sisteminin etibarlılığı və stabilliyinin möh­kəmləndirilməsi məsələləri ilə məşğuldur.
  
• 
  Məlumat-tədqiqat mərkəzi rolunu oynayır. Xüsusilə, bey­nəl­­xalq valyuta-kredit və maliyyə münasibətlərinin fəa­liy­yə­tinin nəzəri əsaslarını hazırlamaqda kömək edir, bey­nəlxalq bank işinin inkişafına dair əməli xarakterli məsə­lələrin həllinə kömək edir, mərkəzi banklarda idarəetmə sisteminin təşkilinə kömək edir və mərkəzi bankların maraq dairəsində olan digər məsələlərdə onlara kömək edir. Bey­nəlxalq Hesablaşmalar Bankının illik hesabatları və rüblük bülletenləri dünyada ən yaxşı sistematik mən­bə­lərdən və analitik nəşrlərdən biri sayılır.
  
• 
  Agent funksiyalarının yerinə yetirilməsi. İqtisadi İnkişaf və Əməkdaşlıq Təşkilatının, Avropa Mərkəzi Bankının və digərlərinin klirinq sistemində və avro ilə hesablaşmalarda.
  
• 
  Keçid iqtisadiyyatı ölkələrinin mərkəzi banklarına texniki yardım, həmin ölkələrin bank işçilərinin təhsili.
  

Asiya, Amerika və Afrikanın Regional İnkişaf Bankları. Bu banklar müstəmləkə sisteminin tənəzzülündən sonra 1960-cı illərdə təsis edilib. Onların yaradılmasının səbəbləri inkişaf etməkdə olan ölkələrin müstəqillik əldə etməsi ilə onların rolunun dəyişməsi və milli və regional inkişaf məsələlərində kollektiv qərarların verilməsinə ehtiyac idi.

Regional inkişaf banklarına Asiya İnkişaf Bankı, Amerika İnkişaf Bankı, Afrika İnkişaf Bankı, İslam İnkişaf Bankı, Karib İnkişaf Bankı, Şərqi Afrika İnkişaf Bankı, Mərkəzi Afrika dövlətləri İnkişaf Bankı və sair aiddir.

Regional İnkişaf Banklarının Üzvlərinə həm region ölkələri, həm də regiondan kənar ölkələr, o cümlədən inkişaf etmiş ölkələr daxildir. İn­kişaf etmiş ölkələr Regional inkişaf banklarının üzvlərinin təxminən üçdə birini təşkil edir və bankların nizamnamə kapitalında əhəmiyyətli paya ma­likdirlər. Bu, həmin inkişaf etmiş ölkələrə bankın fəaliyyətinə əhə­miyyətli təsir etmək imkanı verir.

Regional bankların fəaliyyətinin məqsədləri iqtisadi inkişafa yardım, region ölkələrinin əməkdaşlığı və sosial inteqrasiyası, borc və kasıblıq səviyyəsinin azaldılması, özəl sektorun inkişafının dəstək­lən­məsi, qadınların vəziyyətinin yaxşılaşdırılması və regionda təbiətdən istifadənin rasional olmasını təmin etməkdir.

Regional inkişaf banklarının ehtiyatları nizamnamə kapitalından, beynəlxalq kapital bazarında əldə edilən vəsaitlərdən, üzv ölkələrin ianələri hesabına formalaşdırılan və güzəştli kreditləşdirmə və texniki yardım göstərmək üçün yaradılan xüsusi fondlardan ibarətdir.

Bankların fəaliyyəti iqtisadi inkişafın bütün istiqamətləri üzrə maliyyə yardımının göstərilməsinə yönəlsə də, prioritet sahələr iqtisadi və sosial infrastrukturun (energetika, nəqliyyat, rabitə, şəhər təsərrüfatı və sair) və kənd təsərrüfatının inkişafının maliyyələşdirilməsidir. Bank­la­rın ehtiyatlarının əhəmiyyətli hissəsi sənayenin kreditləş­dirilməsinə yönəlmişdir.

Regional bankların fəaliyyətinin əsas istiqamətləri:

• 
  Borc verilməsi və öz vəsaitinin qoyulması: inkişaf layihələri və investisiya proqramları, dövlət, kom­mer­siya və ixrac-idxal təşkilatları ilə birgə layihələrin ma­liy­­yələşdirilməsinin təşkili. Bu halda müxtəlif kredit­ləş­dirmə metodlarından istifadə olunur: konkret layihələrin ma­­liyyələşdirilməsi üçün borclar, sahəvi və struktur ye­ni­dən­qurmasına yönəl­dilən borclar, reabilitasiya borcları, kredit xətləri və sair.
  
• 
  Üzv ölkələrin iqtisadiyyatlarının inkişafı məqsədi ilə dövlət və özəl investisiyaların cəlb edilməsinin stimullaşdırılması.
  
• 
  Milli və regional inkişaf proqram və layihələrinin hazır­lan­ması, həmçinin bu layihə və proqramların həyata keçi­ril­məsində məsləhət və texniki yardım edilməsi. Banklar eks­pertlərin məsləhətləri formasında texniki yardım edirlər, təş­kilatlar, icraçı direktorlar üçün seminarlar və prak­ti­kumlar təşkil edirlər.
  

MÜNDƏRİCAT

M ü ə l l i f l ə r d ə n.................................................................. I FƏSİL. PULUN YARANMASI, MAHİYYƏTİ, FUNKSİYALARI VƏ ROLU........................................... 1.1. Pulun meydana gəlməsi və tətbiqinin zəruriliyi....................	3 4 4
1.2. Pulun mahiyyəti və funksiyaları............................................	13
1.3. Pulun ictimai təkrar istehsal prosesində rolu........................	33
1.4. Pulun növləri və formaları, onların təkamülü.......................	37
II FƏSİL. PUL VƏ PUL SİYASƏTİ HAQQINDA NƏ­ZƏ­RİY­YƏLƏR .................................................... 2.1. Pulun mahiyyəti və təkamülü haqqında nəzəriyyələr...........	60 60
2. 2. Pul haqqında iqtisadçı alimlərin nəzəri fikirlərinin təhlili ................................................................................... 2. 2.1. Pul haqqında klassik iqtisadçı alimlərin nəzəri fikirlərinin təhlili..............................................................	66 66
2.2.2. Yeni klassiklərin pul haqqında nəzəri düşüncələri.................	68
2. 2.3. Keynsin pul haqqında nəzəriyyəsi.........................................	69
2.3. Pul siyasəti haqqında nəzəri fikirlərin təhlili.............................	69
III FƏSİL. PUL TƏDAVÜLÜ................................................... 3.1. Pul bazarının mahiyyəti və funksiyaları................................	74 74
3.2. Pul tədavülünün təşkili prinsipləri və quruluşu.....................	80
3.3. Təsərrüfat dövriyyəsinə pulun buraxılışı və emissiyası........	85
3.4. Pul tədavülü qanunları və onların xarakteristikası................	93
3.5. Pul kütləsi və onun tənzimlənməsi........................................	98
3.6. Pulun dövretmə sürəti və ona təsir edən amillər....................	102
IV FƏSİL. PUL DÖVRİYYƏSİ VƏ PUL HESABLAŞMALARI............................................ 4.1. Pul dövriyyəsinin iqtisadi mahiyyəti, quruluşu və təşkili prinsipləri ...........................................................................	107 107
4.2. Nağd pul dövriyyəsinin təşkili əsasları.................................	112
4.3. Nağdsız pul dövriyyəsinin təşkili..........................................	115
4.4. Ölkədaxili nağdsız hesablaşma formaları..............................	120
4.5. Plastik kartlarla hesablaşmalar..............................................	131
V FƏSİL. PUL SİSTEMİ, EMİSSİYA VƏ PUL KÜTLƏSİ.. 5.1. Pul sisteminin mahiyyəti, elementləri və ünsürləri..............	139 139
5.2. Emissiya anlayışı və onun növləri.........................................	142
5.3. Pul kütləsi və onun quruluşu.................................................	147
5.4. Kağız pullar...........................................................................	154
5.5. Kredit pullar...........................................................................	156
VI FƏSİL. İNFLYASİYA. PUL İSLAHATLARI VƏ DİGƏR ANTİİNFLYASİYA TƏDBİRLƏRİ	161
6.1. İnflyasiyanın mahiyyəti, səbəbləri və amilləri......................	161
6.2. İnflyasiyanın hesablanması...................................................	173
6.3. İnflyasiyanın növləri, təzahür formaları və inkişaf qanunauyğunluqları .............................................................	175
6.4. İnflyasiyanın nəticələri..........................................................	185
6.5. İnflyasiyanın tənzimlənməsi………………………………..	191
6.6. Pul islahatları.........................................................................	197
6.7. Azərbaycan Respublikasında inflyasiya prosesləri………...	201
6.8. İnflyasiya mexanizminə nəzəri baxışlar……………………	210
VII FƏSİL. BORC KAPİTALI.................................................	214
7.1. Borc kaptalının səciyyəsi.......................................................	214
7.2. Borc kapitallarının bazarı......................................................	224
7.3. Borc faizi...............................................................................	230
VIII FƏSİL. KREDİTİN ZƏRURİLİYİ, MAHİYYƏTİ VƏ FUNKSİYALARI.........................................	234
8.1. Kreditin zəruriliyi..................................................................	234
8.2. Kreditin mahiyyəti................................................................	236
8.3. Kreditin funksiyaları.............................................................	242
IX FƏSİL. KREDİTİN FORMALARI, NÖVLƏRİ VƏ İQTİSADİYYATDA ROLU..................................	246
9.1. Kreditin formaları, növləri və sərhədləri...............................	246
9.2. Kreditin iqtisadiyyatda rolu..................................................	253
X FƏSİL. KREDİT NƏZƏRİYYƏLƏRİ.................................	258
10.1. Kreditin tədqiqində nəzəri cərəyanların metodoloji əsasları ...............................................................................	258
10.2. Faiz haqqında iqtisadçıların nəzəri düşüncələrinin təhlili......	266
10.2.1. Klassiklərin faiz haqqında nəzəri düşüncələri....................	266
10.2.2. Keynsin faiz haqqında nəzəri fikirləri...................................	268
10. 3. Kredit faiz dərəcəsi və inflyasiya arasında ilişkilərin nəzəri aspektləri .....................................................................	268
ХI FƏSİL. QİYMƏTLİ KAĞIZLAR VƏ ONLARIN BAZARI...................................................................	274
11.1. Maliyyə kapitalı və qiymətli kağızlar. Qiymətli kağızların sosial-iqtisadi səciyyələndirilməsi.....................	274
11.2. Qiymətli kağızlar bazarı. Fond birjası.................................	284
11.3. Qiymətli kağızlarla birja əməliyyatları……………………	290
11.4. Qiymətli kağızların birjadankənar bazarı............................	292
11.5. Qiymətli kağızlar bazarının idarə olunması........................	292
XII FƏSİL. İNVESTİSİYA SFERASINDA PUL- KREDİT MÜNASİBƏTLƏRİ...........................	294
12.1. İnvestisiya fəaliyyəti, onun məqsəd və vəzifələri................	294
12.2. İnvestisiya sferası, onun obyekt və subyektləri..................	298
12.3. Kapital qoyuluşu, sahələrin inkişafında onun rolu.............	302
12.4. Kapital qoyuluşunun maliyyələşdirilməsi mənbələri…….	305
12.5. Layihə-smeta sənədləri, onların tərtibi, təsdiqi və qiymətləndiril­məsi ............................................................	307
12.6. Əsas fondların və istehsal güclərinin istifadəyə verilməsində tikintinin iştirakı...........................................	313
12.7. Obyektlərin maliyyələşməyə qəbulu, tikintinin aparılma üsulları. Podrat müqavilələr.............................	318
12.8. Yerinə yetirilmiş işlər üzrə sifarişçi və podratçı arasında hesablaşma qaydaları.........................................	324
XIII FƏSİL. BANKLARIN YARANMASI, FƏALİYYƏT SPESİFİ­KASI VƏ ONLARIN İNKİŞAFINDA GEDƏN BAŞLICA PROSESLƏR......................................................	332
13.1. Bankların və bank işinin yaranması....................................	332
13.2. Bankların fəaliyyət spesifikası............................................	333
13.3. Bankların inkişafında əsas mərhələlər................................	335
13.4. Qloballaşma şəraitində bankların inkişafının əsas prioritetləri .......................................................................	339
XIV FƏSİL. BANK VƏ KREDİT SİSTEMİ, ONLARIN ELEMENT­LƏRİ................................................	341
14.1. Bank və kredit sistemi anlayışı............................................	341
14. 2. Bank sisteminin inkişafı.....................................................	343
14.3. Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Bankı......................	344
14.4. Mərkəzi Bankın xarici mərkəzi banklarla əməkdaşlığı.......	345
XV FƏSİL. MƏRKƏZİ BANKLARIN FƏALİYYƏTİNİN ƏSASLARI........................................................... 15.1. Mərkəzi bankların ümumi xarakteristikası.........................	346 346
15.2. Mərkəzi Bankın məqsədi, vəzifələri, funksiyaları və əməliyyatları .......................................................................	350
15.3. Mərkəzi Bankın pul-kredit siyasəti.....................................	360
15.4. Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi bankı.......................	365
XVI FƏSİL. KOMMERSİYA BANKLARININ VƏ İXTİSASLAŞMIŞ KREDİT TƏŞKİLATLARININ FƏALİYYƏTİNİN ƏSASLARI........................................................... 16.1. Kommersiya banklarının əməliyyatları və maliyyə xidmətlərinin göstərilməsində onların rolu........................	373 373
16.2. Kommersiya banklarının əməliyyatları...............................	378
16.3. Kommersiya banklarının riskləri və onların idarə edilməsi..............................................................................	392
16.4. İxtisaslaşdırılmış maliyyə-kredit institutları........................	396
XVII FƏSİL. BEYNALXALQ VALYUTA-KREDİT MÜNASİBƏTLƏRİNİN ƏSASLARI...............	403
17.1. Valyuta sistemi və onun elementləri...................................	403
17.2. Dünya valyuta sisteminin təkamülü....................................	405
17.3. Valyutaların konvertasiya qabiliyyəti..................................	411
17.4. Valyuta məzənnəsi...............................................................	415
17.5. Ödəmə balansı.....................................................................	420
17.6. Valyuta tənzimlənməsi........................................................	422
XVIII FƏSİL. BEYNALXALQ VALYUTA-KREDİT VƏ MALİYYƏ TƏSİSATLARI.....................	425
18.1. Beynəlxalq hesablaşmalar...................................................	425
18.2. Beynəlxalq kredit.................................................................	4436
18.3. Beynəlxalq maliyyə və kredit institutları.............................	443
Mündəricat…………………………………………………….	467