Azallariga sharhlar

Alisher Navoiy gʻazallariga sharhlar 

Erkin Vohidov, Najmiddin Komilov 

 

2 

library.ziyonet.uz/ 

 

Falak bedodidin garchi mani xokiy gʻubor oʻldum, 

Tilarmen, topmagʻaylar toʻtiyolikka gʻuborimni. 

Ya’ni, zolim odamlar meni tirikligimda xoʻrladilar, qadrimga yetmadilar. Vaqt kelarki, 

mening odamlarga koʻrguzgan mehru sadoqatim, fidoyiligim ayon boʻlar. Kishilar 

mening qadrimga yetarlar, mozorim xokini koʻzlariga toʻtiyo qilarlar. Lekin tirikligimda 

bedodlik qilganlar men dunyodan oʻtgach oʻkinmoqlari benaf, koʻzlarita toʻtiyo qilmoq 

uchun guborimni topmagaylar. Oʻshanda, ey ahli gaflat, Navoiy qayga azm etdi deb 

soʻramang, men tirikligimdayeq ixtiyorim jilovini qazoning qoʻliga berib qoʻyganman: 

Demang, qay sori azm etgung, menga yoʻq ixtiyor, 

Oxir — Qazo ilkiga bermishmen inoni ixtiyorimni. 

Oshiq dunyoning jabru jafosidan koʻp qonli yoshlar toʻkdi. Oqibat koʻzlarida oʻsha qon 

yoshlar ham qurib tamom boʻldi. Faqat za’fardek sargʻaygan yuzi qoldi. Shoir bu holatni 

hayratomuz tashbehga bogʻlaydi: zolim falak mening bahorimni olib uning badaliga 

xazon faslini menga berdi. Bu loladek qon yoshlarim qurib, xazondek sargʻaygan yuzim 

qolganida namoyon boʻlib turibdi. 

Tugandi ashki gulgun, emdi qolmish za'faroni yuz, 

Falak zulmi badal qildi xazon birla bahorimni. 

Navoiy dahr zulmidan boshiga yogʻilgan balolarni baytdan baytga kuchliroq faryod bilan 

bayon qiladi. Virinchi bayt oshiqning «junun vodiysiga moyil» boʻlganini, ikkinchi bayt 

dunyodan tamom yoʻq boʻlib ketish tilagini ifoda qilsa, gʻazal soʻngiga yaqin shoir 

bularning barchasidan oʻta ofatni qalamga oladi — bu ofat telba boʻlishdan ham, 

dunyodan benomu nishon ketishdan ham ogir bir ofat. Bu — yoru diyordan judo boʻlish 

musibati. Navoiy shunday yozadi: 

Diyorim ahli birla yordin boshimgʻa yuz mehnat, 

Ne tong, boshim olib ketsam qoʻyub yoru diyorimni. 

Ya’ni, agar men yoru diyorimni tashlab bosh olib ketar boʻlsam, buning boisi yordan va 

diyorim odamlaridan boshimga ming balolar yoqqanidir. Taqdir mening boshimga solgan 

bu savdo shunday ogʻir savdokim: 

Yomon holimgʻa bagʻri ogʻrigʻay har kimsakim koʻrgay, 

Bagʻir pargolasidan qongʻa bulgʻongʻon uzorimni. 

Bagʻrim pora-pora boʻlganidan qonga boʻyaldim, bu holimni koʻrgan har bir kimsaning 

bagʻri ogrimay iloji yoʻq. Tiriklik shoirning nazdida — dard. Bu dardning davosi esa 

---