Axmеdova m. A. umumiy muxarrirligi ostida

 
2-§. Amaliyot va bilish 
 
Dunyoni  bilish  –  bu  nafaqat  nazariy,  balki  hayotiy,  amaliy  jarayondir.  Falsafiy  nuqtai 
nazardan  qaraganda,  insoniyatning  amaliyoti  –  bu  insoniyatning  tabiatni  ongli  ravishda  va 
maqsadga  muvofiq  tarzda  o‘zgartirishga  qaratilgan  faoliyatidir,    bu  insoniyatning  ijtimoiy-
tarixiy  sharoitlar  bilan  birga  qaralgan  mehnat  jarayonidir.  Amaliyot  hamisha  ijtimoiy 
harakterda  bo‘ladi,  kishilar  o‘rtasidagi  aloqa  va  munosabatlarsiz  amaliyot  bo‘lishi  mumkin 
emas. Amaliyot tarixiydir, u qurshab turgan tabiatni ham, insonning o‘zini ham, kishilarning 
turmush sharoitini ham o‘zgartirishdan iborat. 
Gnoseologik  kategoriya  sifatida  amaliyot  sub'ekt  bilan  ob'ekt  o‘rtasidagi  shunday 
munosabatni  ifodalaydiki,  bunda  sub'ekt  ob'ektni  biron-bir  jihatdan  o‘zgartirish  maqsadida 
unga ongli ravishda ta'sir ko‘rsatadi. Amaliy faoliyat jarayonida, ob'ektning o‘zgarishi ta'siri 
ostida  sub'ekt  ham  o‘zgaradi,  uning  amaliy  qobiliyati  va  malakasi  chuqurlashadi,  fikrlash 
doirasi kengayadi, ongi va xotirasi boyiydi, dunyoqarashi o‘zgaradi. 
Bilish  jarayoni  ijtimoiy-tarixiy  amaliyot  natijasida  va  vositasida  sodir  bo‘ladi. 
Kishilarning  amaliy  faoliyati  o‘zi  o‘zgartirishga  qaratilgan  ob'ektga  va  o‘zi  erishmoqchi 
bo‘lgan  maqsadga  bog‘liq  holda  turli  shakllarda  namoyon  bo‘ladi.  Eng  keng,  falsafiy 
ma'noda,  amaliy  faoliyatdagi  kishilarning  ob'ektga  nisbatan  konkret-tarixiy  birligi  bo‘lgan 
jamiyat  amaliyot  sub'ekti  bo‘lib  chiqadi.  Bunda  ob'ektiv  reallikning  odamlar  ta'sir 
o‘tkazadigan  tomoni  esa  amaliyot  ob'ekti  bo‘ladi.  Moddiy  ishlab  chiqarish  va  jamiyatdagi 
ijtimoiy munosabatlarning o‘zgarishi amaliyotning eng muhim shakllaridir. 
Amaliyot  nazariy  bilimdan  yuqori  turadi.  U  nafaqat  umumiylik,  balki  bevosita  voqyelik 
hislatiga  ega.  Amaliyotda  asosiy  qarama-qarshiliklar  –  ideal  qarama-qarshilik  (sub'ektiv 
reallik  sifatida)  va  moddiy  qarama-qarshilik  (ob'ektiv  reallik  sifatida)  –  birga  qo‘shilishadi. 
Amaliyot  –  bu  voqyelikni  insoniyat  oldida  turgan  maqsadlarga  muvofiq  tarzda  uzluksiz 
o‘zgartirish  jarayonidir.  Agar  jamiyatda  biron-bir  amaliy  ehtiyoj  paydo  bo‘lsa,  bu  bilish 
jarayoniga o‘nlab universitetlarga qaraganda ko‘proq asos bo‘ladi, chunki amaliyot ehtiyojlari 
ilmiy bilishning o‘zini olg‘a siljitadi. 
Amaliyot  bilish  jarayoniga  boshidan  oxirigacha  «amaliyot  –  nazariya,  yana  amaliyot  – 
yana  nazariya»  tarzidagi  formula  bo‘yicha  kirib  borib  uni  boyitadi.  Amaliyotdan  ajralgan 
bilish  bo‘lishi  mumkin  emas.  Faqat  amaliyotgina  u  yoki  bu  nazariyaning  to‘g‘ri  yoki 
noto‘g‘riligini  ko‘rsatib  beradi.  Amaliyot  o‘zgarmas  emas,  fan  yutuqlari  tufayli  u  doimo 
takomillashib, boyib va rivojlanib boradi. Bilish va amaliyot bir-biridan ajralmasdir. Amaliyot 
bilish haqiqatligining asosiy nuqtasi, harakatlantiruvchi kuchi, maqsadi va mezonidir. 
 

---

VII Bo‘lim. FAN FALSAFASI