Axmеdova m. A. umumiy muxarrirligi ostida



Download 2,69 Mb.
Pdf ko'rish
bet169/290
Sana30.12.2021
Hajmi2,69 Mb.
#94908
1   ...   165   166   167   168   169   170   171   172   ...   290
Bog'liq
falsafa

va real jarayonlarni ifoda etuvchi tushunchalar tizimidir. Har bir konkret nazariya aks ettirish 
va  konstruksiyalashning  birligidir.  Boshqacha  so‘z  bilan  aytganda,  har  kanday  nazariya 
asosida  chiqariladigan  xulosalar  evristik  qiymatga  ega  bo‘lgan  va  tajribada  qo‘shimcha 
tekshirib  ko‘rilishi  lozim  bo‘lgan  gipotetik  elementlarni  o‘z  ichiga  oladi.  Nazariya  va 
eksperiment,  bu  –  bir-birini  to‘ldiruvchi  ikki  xil  bilish  usulidir.  Demak,  ilmiy  bilish 
tuzilmasida ikkita o‘zaro farq qiluvchi, lekin bir-biri bilan bog‘liq daraja – empirik va nazariy 
darajalar mavjud. Biroq bilimlarning muayyan sohasini aynan ta'riflash uchun bu ikki daraja 
yetarli emas. Ilmiy bilim tuzilmasida ko‘pincha qayd etilmaydigan, lekin juda muhim bo‘lgan 
darajani  –  bilish  jarayonida  voqyelik  to‘g‘risidagi  umumiy  tasavvurlarni  o‘z  ichiga  olgan, 
falsafiy  kategoriyalar  tizimida  ifodalangan  falsafiy  fikrlar  darajasini  alohida  ko‘rsatmoq 
kerak. 
Abstraktlikdan konktretlikka ko‘tarilishni umumiy tarzda ilmiy nazariy fikrning predmetni 
yoki ob'ektni tadqiq qilish borasida tobora to‘la, har tomonlama va birbutun qilib ifoda etish 
tomon  harakatdir,  deb  ta'riflash    mumkin.    Bilimning    abstraktligi      deganda,  keng  ma'noda 
bilimning  to‘liq  emasligi,  bir  tomonlamaligi,  konkretligi  deganda  esa  bilimning  to‘liqligi, 
mazmundorligi  tushuniladi.  Shu  ma'noda  «abstraktlikdan  konkretlikka  ko‘tarilish»  iborasini 
butun  bilimning  umumiy  yo‘nalishini  tavsiflash  uchun  qo‘llash  mumkin,  chunki  unda 
bilimning  kamroq  mazmundorlikdan  ko‘proq  mazmundorlik  tomon  harakati  qayd  etiladi. 
Torroq  va  aniqroq  metodologik  ma'noda  aytganda  «abstraktlikdan  konkretlikka  ko‘tarilish» 
ilmiy-nazariy  bilishning  qamrab  olgan  boshlang‘ich    abstrakt  ideallashtirilgan  nazariy 
konstruksiyadan  uning  ichidan  tabaqalashtirilgan,  lekin  bir  butun  bo‘lgan,  turli-tuman  rang-


barang tomonlar, munosabatlar, aloqalar va empirik ko‘rinishlar birligini ifodalovchi manzara 
sari  harakatini  bildiradi.  Fikrning  abstraktlikdan  konkretlik  tomon  harakati  to‘g‘risidagi 
tushunchani  birinchi  bo‘lib  Xegel  fikr  taraqqiyotining  umumiy  yo‘nalishini  xarakterlash 
uchun taklif qilgan. 
Abstraktlikdan  konkretlikka  ko‘tarilish  metodi  rivojlanishi  tadqiq  etilayotgan  ob'ektning 
mavjud  holatiga  olib  keladigan  murtak  «hujayrani»,  konkret-umumiyni  topishga  asoslanadi. 
Abstraktlikdan  konkretlikka  ko‘tarilish  jarayonida  boshlang‘ich  ushbu  hujayraning  turli 
qo‘shimcha, konkretlashtiruvchi sharoit bo‘lganda rivojlangan ob'ektlar shakliga aylanadigan 
turli-tuman  imkoniyatlar  aniqlanadi,  bu  esa  shu  hujayradagi  mavjud  imkoniyatlarning 
ro‘yobga  chiqish  yo‘llarini  oldindan  ko‘rishga  imkon  beradi.  Binobarin,  abstraktlikdan 
konkretlikka  ko‘tarilish  metodi  fundamental  nazariy  tadqiqot  metodi  bo‘lib,  shunday 
imkoniyatlarni topishda muhim rol o‘ynaydi. 
 
3-bob. ILMIY TAFAKKUR ShAKLLARI 
 
 
Ilmiy tafakkurni uning mazmuni jihatdan ham, shakli jihatdan ham ta'riflash mumkin. 
Ilmiy  tafakkurning mazmuni  zarur aloqalar: qonunlar va qonuniyatlardir.  Ilmiy  tafakkurning 
shakllari: muammo, g‘oya, tushuncha, gipoteza va nazariyadir. 
Muammo yunon tilida to‘siq, qiyinchilik, masala degan ma'nolarni bildiradi. «Problema» 
tushunchasi  masalalar  yoki  butun  masalalar    kompleksini  hal  qilishga  qaratilgan  bilishning 
rivojlanish  jarayonini    ifodalaydi.  Inson  faoliyatining  butun  rivojlanish  jarayoni  bir 
problemani  qo‘yish  va  hal  etishdan  boshqasiga  o‘tishdir.  Odamlar  o‘zlari  hali  bilmagan 
narsalarni  bilishga  intiladilar.  Lekin  dastlab  ular,  garchi  umumiy  tarzda  bo‘lsada,  nimani 
bilmasliklarini  va  nimani  bilishni  istashlarini  bilishlari  kerak.  Buyuk  Sokratning  hikmatli 
so‘zlarida:  biz  qancha  kam  bilishimizni  bilish  uchun  qancha  ko‘p  bilishimiz  kerakligini 
hamma ham bilavermaydi, - deb juda aniq aytilgan. 
Problema,  muammo  mazmunining  hayotiyligi  shundan  iboratki,  problemalar  o‘rtaga 
qo‘yilgan masalani hal etish, yechish yo‘lini topishni tashkil qilish vositasidir. Problemani hal 
yetib bo‘lmasligining isboti uni hal etishning o‘ziga xos shakli bo‘lib xizmat qilishi mumkin 
(masalan, abadiy dvigatelni yaratish muammosi), chunki bunday isbot problema qo‘yilishiga 
sabab  bo‘lgan  ilmiy  asoslarni  qayta  ko‘rib  chiqishga  undaydi.  Fanda  o‘rtaga  qo‘yilgan 
problemani hal etish zarurati ham ularni qayta ko‘rib chiqish uchun sharoit yaratadi.  
Ilmiy  problemalarni  hal  etish  fanda  bilim  olishning,  bilish  vositalari  taraqqiyotining  va 
bilish faoliyati rivojining asosiy yo‘nalishidir. Ilmiy tadqiqotning bu boshlang‘ich elementini 
anglash,  ajratish  va  o‘rganish  ilmiy-tadqiqot  faoliyatini  optimallashtirish  muhim  dastlabki 
shartidir. Ilmiy problemaga «ilmiy asosda hal etiladigan shakl»dagi masala sifatida yoki fanda 
ishlab  chiqilgan  vositalar  va  metodlarga  albatta  murojaat  etishni  talab  qiladigan  masala 
sifatida  qarash  mumkin.  Uni  ilmiy  tadqiqotda  biron-bir  narsani  topish,  qilish,  asoslab  berish 
kerak degan ma'noni anglatuvchi konkret maqsadli yo‘l-yo‘riq sifatida izohlash ham mumkin. 
Ba'zan  uni  ilmiy  tadqiqotning  ilgari  ma'lum  bo‘lmagan  yo‘nalishi  to‘g‘risidagi  bilimning 
alohida turiga o‘xshatadilar. 

Download 2,69 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   165   166   167   168   169   170   171   172   ...   290




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish