Axmеdova m. A. umumiy muxarrirligi ostida



Download 2,69 Mb.
Pdf ko'rish
bet170/290
Sana30.12.2021
Hajmi2,69 Mb.
#94908
1   ...   166   167   168   169   170   171   172   173   ...   290
Bog'liq
falsafa

G‘oya – hodislarni fikrda ifoda etishning formalaridan biri bo‘lib, kelgusida batafsilroq 
shaklga  keltiriladigan  bilimning  mohiyati  va  asosiy  mazmunini  anglashni  o‘z    ichiga  oladi
Agar  ilgari  g‘oyani  ongda  paydo  bo‘ladigan  hissiy  obraz  deb,  u  yoki  bu  hodisalarning 
predmetlari  va  ob'ektlarini  in'ikosi  deb  bilgan  bo‘lsalar,  hozirgi  zamon  falsafasi  g‘oyani  
narsalarning «mazmuni» yoki «mohiyati» deb, ob'ektiv reallikning in'ikosi deb biladi. G‘oya 
deganda  bilishning  forma  va  usullaridan  biri  tushuniladiki,  uning  ma'nosi  hodisalarning 
mohiyatini  qonunini  ifodalovchi  umumlashgan  nazariy  konstruksiyani,  nazariy  modelni 
shakllantirishdan  iborat.  Masalan,  modda  zarrachalari  va  elektromagnit  maydonning 
korpuskulyar-to‘lqinli  xarakteri  to‘g‘risidagi  g‘oya  ana  shundaydir.  Shu  prinsipga  ko‘ra, 


makro  va  mikrodunyolar  bir-biriga  bog‘liqdir  va  ularning  birligi  korpuskulyar-to‘lqinli 
dualizmda  ifodalanadi.  Mikrojarayonlarning  ushbu  xususiyatini  ifoda  etish  borasida 
V.Geyzenberg «nomuayyanlik nisbati» deb atalgan nisbatni kashf etgan. 
Nazariy  tafakkurning  asosiy  formalari  orasida  eng  dastlabki  va  asosiy  formasi 
tushunchadir.  Tushunchalarning  tabiati,  ularning  ilmiy  bilishdagi  roli    to‘g‘risidagi  
masalaning  yechimini  bilib  olmay  turib,  fan  taraqqiyotining  qonuniyatini,  uning  metodini, 
fikrlash usulini chuqur tushunib bo‘lmaydi. 
Tushuncha  predmetning  muhim  umumiy,  zarur  aloqalarini  va  xossalarini  aks  ettiradi
Inson  tafakkur  yordamida  yagona  narsalardan  umumiy  va  muhim  tomonlarini  ajratib  olishi 
mumkin.  Tushunchalarda  aks  etadigan  mohiyatni  (umumiyni,  zaruriyni  va  muhimni)  bilish 
asosida kuzatiladigan sohadagi voqyealarning xususiyatini tushunish mumkin.  
Tushunchalar,  voqyelik  hodisalari  singari,  doimiy  rivojlanish  jarayonida  bo‘ladi. 
Tushunchalar  o‘zlari  aks  ettirgan  ob'ektlarning  o‘zi  bitmas-tuganmasligi  hamda  doimiy 
rivojlanish  va  o‘zgarishda  bo‘lganligi  uchungina  emas,  balki  ijtimoiy-tarixiy  faoliyat 
rivojlanganligi  uchun  ham  o‘zgaradi,  shu  faoliyat  asosida  tushunchalar  paydo  bo‘ladi. 
Voqyelikning  harakatini  faqat  rivojlanayotgan  tushunchalardagina  ifodalash  mumkin. 
Dialektikada  tushunchalarning  o‘zgaruvchanligi  ularning  barqarorligi  bilan  uyg‘unlashadi. 
Bularning  hammasi  o‘zaro  bog‘liq  tomonlar  bo‘lib,  bularsiz  ilmiy  tushuncha  yo‘q.  Fanning 
rivojlanishi  ko‘rsatadiki,  eski  tushunchalarning  yemirilishi  va  yangilarining  paydo  bo‘lishi 
yagona  jarayondir:  eski  tushunchalar  o‘ziga  xos  relyativizatsiyaga,  nisbiylashuvga  uchraydi 
va  yangi  tushunchalar  jihatlariga  aylanadi.  Boshqacha  so‘zlar  bilan  aytganda,  eski 
tushunchalar  imorat  qurilayotgan  maydonda  yordamchi  havoza  yog‘ochlar  rolini  o‘ynaydi: 
ular  imoratlarning  arxitekturasiga  kirmaydi,  va  tayyor  bino  bu  havozalardan  bo‘shatilishi 
kerak  bo‘ladi.  Albatta,  yangi  tushunchalar  qandaydir  ma'noda  eski  tushunchalarning 
rivojlanishi  bo‘ladi,  yangilarni  eskilarning  davomchilari  deb  bilish  mumkin.  Yangi  nazariya 
odatda  eski  g‘oyalar  va  tushunchalarning  yangi  faktlarga  oddiy  moslashuviga  qaraganda 
ancha  ko‘p  narsani  o‘z  ichiga  oladi,  demak  yangi  nazariyani  to‘la  tushunish  uchun  undagi 
haqiqatda bor bo‘lgan yangi g‘oyalarga asoslanish, eski boshlang‘ich g‘oyalarga faqat tarixiy 
nuqtai nazardan  qarash  zarur.  Bu  yangi  nazariyada  bo‘lgan  yangi  g‘oyalarni  ajrata 
bilish nazariya taraqqiyotining muhim bosqichidir. 
Ilmiy  tushunchalar  yangi  nazariya  doirasida  sharhlanganda  ham  yangi  ma'no  va 
mazmunga  ega  bo‘ladi.  Masalan,  nazariya  yaratuvchi  olim  istasa-istamasa  uning  dastlabki 
tushunchalaridan  foydalanishga,  demak,  ularni  tegishli  tarzda  talqin  qilishga  majbur.  Shu 
bilan  birga,  fan  tarixi  guvohlik  berganidek,  ilmiy  nazariyaning  asos  soluvchi  g‘oyalari 
nazariya  yaratish  vaqtida  kamdan -kam  to‘g‘ri  talqin  qilinadi.  Ko‘pincha  ularning 
dastlabki  talqini  noaniq  va  hatto  noto‘g‘ri  bo‘ladi,  lekin  ayni  vaqtda  u  nazariyani  ishlab 
chiqishdagi  dastlabki  qadam  sifatida  tarixan  muqarrardir.  U  ilmiy  nazariyaning 
qurilish havoza materiallari elementidir. 

Download 2,69 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   166   167   168   169   170   171   172   173   ...   290




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish