Axmedov bekzod

Tayyorgarlik ko’rish. Sport mashqlarini bajarish oldidan in'sonning ish 

qobiliyatini  sekin-asta  oshirib  borishi  tayyorgarlik  ko’rish  deb  ataladi.  Bu  vaqtda 

harakat  va  vegetativ  funksiyalarning  yangi,  ancha  kuchlanishli,  faoliyati  tartibini 

va  harakat  uyg’unligining  boshqarilishini  neyrogumoral  mexanizmlarini  qayta 

shakllanishi yuz beradi. 

Tayyorgarlik ko’rish paytida fiziologik tizimlar faoliyatining kuchayish tezligi 

bir  xil  bo’lmaydi.  Yuqori  qo’zg’aluvchanlik  va  labillik  xususiyatiga  ega  bo’lgan 

---

 

60 

harakatlanish apparatlari yangi ish darajasiga vegetativ tizimga nisbatan ancha tez 

moslashadi.  Masalan,  jadal  yugurish  paytida  harakatning  maksimal  tezligiga  5-6 

soniyalarda  erishiladi.  Shu  vaqtning  o’zida  mushaklarning  arterial  qon  tomirlari 

60-90 soniyalar davomida kengayadi, lekin yurakning qisqarish chastotasi, sistolik 

hajm va kislorodning daqiqalik hajmlari esa o’zlarining maksimal darajasiga faqat 

1,5-2  daqiqadan  keyin  yetadi.  Hattoki,  maksimal  aerob  quvvatli  ish  paytida  talab 

qilingan  kislorodni  iste’mol  qilish  darajasiga  faqat  2-3  daqiqadan  keyingina 

erishiladi (12-rasm) 

 

 

12-rasm. Turli fiziologik funksiyalarni kuchli ritmik ishning boshlanishidagi o’zgarishi. AB 

- sistolik qon arterial bosim; QDH - qon aylanishining daqiqalik hajmi; YuQCh - yurakning 

qisqarish chastotasi, Kr-k-ishlayotgan mushaklar orqali qonning oqishi; V0

2

- kislorod iste’mol 

 

Kislorod  tashilishining  sekin-asta  tezlashishi  munosabati  bilan  har  qanday 

ishning  boshlanishida  mushaklarning  qisqarishi  asosan  anaerob  sharoitda  amalga 

oshiriladi.  Tayyorgarlik  ko’rish  davridagi  a’zoizmga  haqiqatan  qabul  qilingan 

miqdori orasidagi farq kislorod taqchilligi (tanqisligi) deb ataladi. Og’ir bo’lmagan 

yuklamalarni bajarish paytida qoplanadi (to’ldiriladi). Sub maksimal va maksimal 

jismoniy mashqlarni bajarish paytida yuzaga keluvchi kislorod taqchilligi, umumiy 

kislorod taqchilligini bir qismini tashkil qilib, ish tamomlanganidan keyin bartaraf 

etiladi. 

Tayyorgarlik  ko’rish  paytida  fiziologik  funksiyalarni  o’zgarish  tezligi 

bajarilayotgan ishning jadalligiga (quvvatiga) bog’liq bo’ladi. Quvvat qancha katta 

bo’lsa, yurak- tomirlar va nafas olish tizimlari faoliyatining tezlashishi shuncha tez 

amalga oshadi. Insonning tayyorgarlik darajasi qancha yuqori bo’lsa, xarakteri va 

---

 

61 

quvvati  jihatidan  bir  xil  bo’lgan  mashqlarga  tayyorgarlik  ko’rish  shunchalik  tez 

yuz beradi.