Axmedov bekzod

Mashq qilish natijasida pulsning, sistolik va daqiqalik hajmning o’zgarishi  

(kishi tinch turganda) 

 

 

Puls 

Sistolik 

hajm 

(ml) 

Daqiqalik 

hajm (1) 

Bir 

soatlik 

hajm (1) 

Bir 

kecha- 

kunduzlik 

hajm (1) 

Mashq qilishdan oldin 

77 

62 

4.8 

288.0 

6912 

Muntazam mashq qilishdan keyin 

55 

103 

5,65 

339,0 

8136 

 

 

Mushaklarga zo’r keladigan ishda mashq qilgan kishining yurak urishi bir oz 

tezlashgani  holda  qonning  sistolik  hajmi  oshadi  va  shuning  hisobiga  yurakning 

daqiqalik  hajmi  ko’payadi;  mashq  qilmagan  kishilarda  esa  sistolik  hajmi  sal 

oshgani  holda  qonning  sistolik  hajmi  oshadi  va  shuning  hisobiga  yurakning 

daqiqalik  hajmi  ko’payadi;  mashq  qilmagan  kishilarda  esa  sistolik  hajmi  sal 

oshgani holda yurak tez-tez urib, daqiqalik hajmi shuning hisobiga ko’payadi. 

Mashq qilgan kishilarda qonning kislorod sig’imi ko’payadi, qon reaksiyasi u 

qadar o’zgarmaydi va hokazo. 

Mashq  qilish  markaziy  asab  sistemasining  faoliyatiga  bevosita  bog’liq. 

Xarakat  qilishga  doir  ko’nikmalar  ixtiyoriy  harakatlardir,  shu  tufayli  ular  bosh 

---

 

56 

miya po’stlog’ining shartli reflektor faoliyatiga asoslanadi. Yuqorida tasvir etilgan 

o’zgarishlarning  hammasi  ham  bosh  miya  katta  yarim  sharlari  po’stlog’ining 

faoliyatiga  bog’liq.  Mashq  qilish,  chidamli  bo’lish,  organizmni  chiniqtirish, 

mushaklarni  unumli  ishlatishning,  shuningdek  sabot-matonat  hosil  qilishning 

birdan-bir usulidir. 

Musobaqalar  paytida  sportchi  organizmida  yuz  beradigan  funksional 

holatlarining uch davri farqlanadi: startoldi, asosiy ishchi va tiklanish davrlari (10-

rasm)

 

 

 

10-rasm. O’rtacha aerob quvvatli ishlardan ish vaqtida va ritmik global ishdan keyin 

fiziologik funktsiyalarning o’zgarish chizmasi 

 

 

Musobaqalar  boshlanishidan  bir  necha  daqiqa  yoki  soat  oldin  YuQCh,  qon 

aylanishining sistolik hajmi (S’H) va daqiqalik hajmi (DH) ortadi, AB ko’tariladi, 

o’pka ventilyasiyasi, energiya harajati, tana harorati ko’tariladi. 

O’z  tabiatiga  ko’ra,  startoldi  davrida  funksional  tizimlar  faoliyatining 

o’zgarishi  shartli  reflektor  reaksiyalar  hisoblanadi.  Ular  organizmni  bajariladigan 

ishga tayyorlaydi va tayyorlanish jarayonini tezlashtiradi. Bu o’zgarishlar simpato-

adrenal  tizim  faoliyatining  tezlashishi  bilan  ta’min  etiladi,  ya’ni  musobaqalar 

boshlangunga qadar qon tarkibida noradrenalin va adrenalinlar konsentrasiyasining 

ortib ketishi bundan dalolat beradi (11-rasm). 

---

 

57 

 

 

11-rasm. YuQCH jismoniy yuklamalar jadalligining ta`siri. 1-engil yuklama, 2-o’rtacha, 3-

og’ir yuklama 

 

 

8-jadval