Axborot iste’moli madaniyati va uni rivojlantirish yo‘llari bobning qisqacha mazmuni

Psixologik belgilari: 
o‘zini yaxshi his qilish yoki kompyuter 
qarshisida eyforiya, o‘zini to‘xtata olmaslik, kompyuter qarshisidagi 
vaqt miqdorining cho‘zilishi, oila va do‘stlarga bee’tiborlik. 
Kompyuterdan uzoqda bo‘shliqni, depressiya, g‘azab his qilish. Ish 
beruvchilar va oila a’zolarini o‘z mashg‘ulotlari haqida aldash. Ish yoki 
o‘qishdagi muammolar. 
Jismoniy belgilar: 
karpal kanal sindromi (mushaklarning uzoq 
zo‘riqishi 
oqibatida 
qo‘llarning 
tunnelli 
asab 
o‘qlarining 
shikastlanishi). Ko‘zlarning quruqligi. Migren ko‘rinishidagi bosh 
og‘riqlari. Elkadagi og‘riqlar. Tartibsiz ovqatlanish, ovqat vaqtlarini 
o‘tkazib yuborish. SHaxsiy gigienaga e’tiborsizlik. Uyquning, uyqu 
tartibining buzilishi. Kimberli YAng qikricha xavfli signallar 

---

33 
(xabarchilar) sifatida: elektron manzilni doimiy tekshirishga kuchli 
ishtiyoq, keyingi on-layn seansni sabrsizlik bilan kutish, on-layn 
tizimida 
o‘tkazilgan 
vaqtning 
cho‘zilishi, 
on-layn 
tizimiga 
sarflanayotgan mablag‘ miqdorining ortishini kuzatish mumkin. 
Kimberli YAng tomonidan taklif etilgan (1996 y.) test yordamida 
o‘ziga xos tajriba o‘tkazildi. Internet saytlaridan biriga internet-tobelik 
testining asl va moslashtirilgan nusxalari joylashtirildi. Sayt Rambler 
ishtirokchisi bo‘lib, u haqdagi ma’lumot bir qator chatlar va 
telekonferentsiyalarga joylashtirildi. Sal kam 5 oylik tadqiqot 
mobaynida 600 dan ziyod javob anketalari olindi, ishlab chiqishga – 
570 tasi qabul qilindi. Ulardan 196 ayoyol, 374 nafari erkaklar. 
So‘raluvchilarning yoshi 12 dan 47 yoshgacha, yosh medianasi birligi – 
23 yosh. 49 % oliy ma’lumotli, 20 % – o‘rta maxsus, 15 % 
tugallanmagan oliy ma’lumotlilar. 32 % respondentlar ta’limni davom 
ettirayotganlar. 78 % internetdan ish yuzasidan foydalanadi, qolgan 
22 % faqat xordiq chiqarish va ko‘ngil yozish maqsadida qo‘llaydi. Bu 
odatning tarqalganligi tahminan 2% tashkil etadi (K.YAng 
ma’lumotlariga ko‘ra – 1 – 5%), bu o‘rinda unga kompyuter tizimlari 
mutaxassislaridan ko‘ra ko‘proq gumanitar soha vakillari va 
ma’lumotga ega bo‘lmagan kishilar moyil. Tobelikka chalinganlar 
ichida erkaklar (67%) ko‘pchilikni tashkil etadi (Buyuk Britaniyaning 
Hertf’rdshire universiteti tomonidan o‘tkazilgan tadqiqot natijalariga 
ko‘ra jins rol o‘ynamaydi). Balki bu Rossiya internet tizimlariga 
murojaat qiluvchilar orasida hozircha ayollar kamchilikni tashkil etishi 
bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin. SHuningdek, internet tobelikka 
chalinganlar orasida spirtli ichimliklarni sui’temol qiladigan, 
patalogiyaga chalingan o‘yinchilar yoki ishqiy/qochish addiktlar 
nisbatan ko‘pchilikni tashkil qilishi haqidagi fakt ham tasdiqlandi. 
Tobe kishilar orasida internet bilan muloqot qilish staji o‘rtacha 2 yil, 
biroq K.YAng testi bo‘yicha «chegaradagilar» sifatida baholangan 
so‘rov ishtirokchilari orasida bir yildan kam stajga ega kishilar 
ko‘pchilikni tashkil etadi. Bu erda tobelikka moyillik emas, yangi 
«o‘yinchoqqa» qiziqish tahmin qilinishi mumkin.