Axborot iste’moli madaniyati va uni rivojlantirish yo‘llari bobning qisqacha mazmuni

Tobelik va addikatsiyalar 
mamlakatimiz fanida
 
nisbatan yangi 
atamalar sirasiga kiradi. CHet ellarda ular juda keng qo‘llanadi. 
Atamaviy kelishmovchiliklar sharoitida mualliflarning bir qismi 
addikatsiyani xastalik sifatida tushunadilar, tobelikni hamroh xulq-
atvor sifatida ko‘radilar, boshqalar qarama-qarshi fikrda bo‘lsalar, 
uchinchi guruhdagilar bu atamalarni farqlashmaydi yoki buni tartibsiz 
amalga oshiradilar.
 

---

34 
Tobelikning psixologik shakllari jismoniy tobelikka hamrohlik 
qilmaydi, asoslangan qarash va paradigmalarni qayta ko‘rib chiqish 
haqidagi savolni o‘rtaga tashlashga asos bo‘ladi: addikatsiyani 
aniqlashda xulq-atvorning addikativ shakllariga rioya qilishni tuhfa 
qiladigan hissiyot va sezgilarga insonning emotsional odatlanishi etarli 
bo‘lishi mumkin. 
M.Griffets tobelikni aniqlash miqdorida amaliy mezonlarni taklif 
qiladi: 

afzallik 

kayfiyat o‘zgarishi 

bag‘rikenglik 

o‘pirilish simptomlari

kelishmovchiliklar 

retsidiv 
Addikt kompyuter qahramoni roliga kirishga, o‘z «virtual Men»ini 
yaratishga intiladi, chunki «virtual Men» moslashuv muammolarini 
boshdan kechirmaydi – u kuchli, aqlli, chaqqon, u qurolga, virtual 
olamda istalgan narsani xarid qilish mumkin bo‘lgan pulga va 
hokazolarga ega bo‘ladi. Ammo inson o‘zining muammosiz qayta tirilib 
yangi o‘yin boshlaydigan virtual qahramoni kabi u qadar kuchli va 
puldor emasligi, asosiysi abadiy yasholmaydigan haqiqiy hayotda 
yashayotganini tushunadi. Bu nuqtai nazardan virtual olamdan chiqish 
– addiktlarni umuman qoniqtirmaydigan mukammal odam 
qiyofasidan o‘zining odatiy holatiga qaytish. Addiktga virtual olamga 
qarashga yordam berayotgan kompyuter qahramoni bilan o‘zini 
tenglashtirish dezadaptatsiya muammolarini kuchaytiradi, odam 
xavotirini oshiradi, bu kayfiyatning disforiya va depressiv holatlarga 
qadar umumiy o‘zgarishiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri ta’sir qiladi. 
SHunday qilib, biz kompyuter o‘yinlari addiktlarida emouional 
psixik holatlar doirasidagi depressiv buzilishlarning uchta tahminiy 
sabablarini belgilaymiz: 
1. Kompyuter o‘yinlariga doimiy ehtiyojning mavjudligi va bir 
vaqtning o‘zida bu ehtiyojni to‘liq qondirish imkoni yo‘qligi. 
2. 
Addiktlar 
tomonidan 
kompyuter 
o‘yinlari 
bilan 
shug‘ullanishning amaliy jihatdan befoydaligini ong doirasida 
sub’ektiv his qilish va shuning natijasida psixologik tobelik mavjudligi 
bois shug‘ullanmay qo‘yish imkonining yo‘qligi bilan bir qatorda 
o‘zining befoydaligini anglash. 

---

35 
3. «Real Men» va «virtual Men»ning nokongruentligi natijasida 
o‘ziga nisbatan mos bo‘lmagan munosabat. 
Kuzatishlar o‘yin addiktlarining sotsiumda noto‘g‘ri moslashishini 
ko‘rsatdi. Dezadaptatsiya mezoni sifatida biz tashvish darajasini oldik.