Axborot iste’moli madaniyati va uni rivojlantirish yo‘llari bobning qisqacha mazmuni

OMMAVIY AXBOROT VOSITALARINING
SALBIY TA’SIRI 
 
OAVlar faoliyatining salbiy oqibatlarini ularning tegishli jamoat 
tashkilotlari yordamida chegaralsh mumkin. 
Informatsion qurilma
– (
lotincha – inf’rmati’ «tasavvur» + 
c’nstructi’ – «qurilma», ya’ni «tasavvur qurilmalari»
) ma’lum tarzda 
uyg‘unlashgan axborot elementlari birligi. 
Informatsion qurilma
(u oddiy xabar, maqola, diktor yoki jurnalist 
fikri, mutaxassis mulohazasi va boshqa ko‘rinishda shakllantirilishi 
mumkin) uch narsani o‘z ichiga oladi: axborot elementlari, ularning 
o‘zaro uyg‘unligi va ularning interpritatsiyasi – mazkur informatsion 
qurilmani qabul qilishning siyosiy ko‘nikmalari. 
Agar amalda hech qanday asos bo‘lmasa borliq haqidagi 
tasavvurlarning buzilishiga nima sabab bo‘ladi? Bizning fikrimizcha, 
bu erda informatsion fantom deb atalishi mumkin bo‘lgan, ongning 
ma’lum informatsion qurilma turi ta’sirida yo‘nalgan abberatsiyasi 
haqida gapirish mumkin. 
Informatsion fantom 
(INFA) - (lotincha - inf’rmati’ «tasavvur» + 
grekcha fosutaatsa «arvoh», ya’ni «tasavvur arvoh») turli kerakli 
ko‘nikmalar shakllantirishda qo‘llanadigan ishonchli, ishonchsiz 
va/yoki avvaldan to‘liqsiz axborot to‘plami. 
Informatsion fantomni qabul qilishda ong aberratsiyasi ko‘proq 
bevosita ishonchli, ishonchsiz va/yoki avvaldan to‘liqsiz axborot 
haqiqiy mutanosibligi va uning interpritatsiyasi tegishli psixologik 
mexanizmlari buzilishi tufayli yuzaga keladi. 
Informatsion fantomlar – ishonchli, ishonchsiz va/yoki avvaldan 
to‘liqsiz axborotlar to‘plami motloq rost xabarlardan oz emas, balki 
ko‘proq darajada shaxs ko‘nikmalari shakllanishiga ta’sir ko‘rsatadi. 
Biroq bunda fantomning informatsion yo‘nalishi, odatda odamga 

---

25 
salbiy ta’sir ko‘rsatuvchi shaxsning psixik orientatsiyasi yo‘nalishiga 
mos kelishi kerak. 
Informatsion fantomlar (nazariy jihatdan) axborot xajmiga ko‘ra 
chegarasiz bo‘lsada, ularning istalgani har bir aniq vaziyatda uning 
tizimiga kiritilgan axborot xajmi chegaralangan. Informatsion fantom 
xajmi tasir vazifalari va qamrab olinadigan auditoriya xajmiga 
mutanosib bo‘ladi. 
INFA 
tarkibidagi 
uch 
axborotni 
sxematik 
jihatdan
5.2.1-rasmda ko‘rsatilgandek tasvirlash mumkin (5.2.1-rasmga 
qarang). 
Informatsion fantom shakllanishi «qu’d erat dem’nstrandum» 
tamoyili asosida quriladigan, tadqiqot xulosalari faqat ularni ob’ektiv 
olish ko‘rinishini hosil qiluvchi tadqiqot ishiga o‘xshash deyish 
mumkin. 
Uning shakllanishida aks ettirilayotgan axborot qurilmasining 
butunligi va mantiqiyligi haqida tasavvur uyg‘otish va unga 
singdirilgan ko‘nikmalarni tasdiqlashga xizmat qiluvchi tegishli 
tizimlanishi yakunlovchi bosqich bo‘ladi. Informatsion fantomni oddiy 
axborotdan farqlab turuvchi uch asosiy belgini ajratish mumkin: