Ruxsat berish hamda ma’qullash tamoyili: Har bir xo’jalik operatsiyalarini amalga oshirilishida vakolatli shaxs tomonidan ruxsat berilishi rasmiy ravishda ta’minlangan bo’lishi kerak. Rasmiy ruxsat bu umumiy turdagi xo’jalik operatsiyalar yoki aniq bir operatsiya bo’yicha rasmiy qaror hisoblanadi. Rasmiy ma’qullash bu boshqaruv tomonidan berilgan ruxsatidir. Yuqorida qayd etilgan tamoyillarning barchasi bir biriga bog’liqdir, ularning birikishi aniq bir vaziyatdan kelib chiqadi.
Ichki nazorat quyidagicha tashkil etilishi mumkin: Yillik hisobotni tasdiqlash maqsadida yig’ilgan aktsiyadorlar yig’ilishida saylangan, taftish komissiyasi shaklida;
Bevosita rahbar buysunuvchi ichki audit bo’limi shaklida
Nazorat guruxi shaklida
Inventarizatsiya bo’limi shaklida;
Ichki audit tekshiruvini o’tkazish uchun audit tashkiloti bilan shartnoma shaklida bo’lishi mumkin.
Savol: korxona rahbariga yoki boshqaruviga ichki audit kerakmi? Korxonalarda hozirda an’anaga ko’ra faoliyat ko’rsatayotgan ichki nazorat xizmati va nazorat-taftish xizmati foydaliroqmi? (shuni ta’kidlash keraki hozirda g’arb mamlakatlari tashkilotlarning amaliyotida ichki audit xizmati ko’proq tarqalgan; ichki nazorat xizmati kam qo’llaniladi va nazorat-taftish xizmati esa umuman qo’llanilmaydi.
Korxonaga nechta nazorat organi kerakligi va qaysi biri muhimroq ekanligini korxona rahbari va menejeri aniqlaydi. Qaror qabul qilishda tashkilotning nazorat bo’limi muhim ahamiyatga egadir, agar ichki nazorat yoki risklarni boshqarish tizimi to’g’ri yo’lga qo’yilmaganligi yoki nafsiz ishlayotgan bo’lsa, ichki audit faoliyatning maydoni keskin torayib boradi, chunki uning vazifasi ichki nazorat tizimining nafni baholashdan ham iboratdir. Bu holatda tashkilot menejerining asosiy vazifasi korxonada nazorat tizimining takomillashtirishdir.
Taftish. Korxonada ichki nazorat tizimini ishlab chiqish jarayoni murakkab va uzoq vaqtni oladi hamda korxonada alohida bo’lim nazorat taftish bo’limi tashkil etilishi zaruriyati tug’iladi, bu holatda nazorat-taftish xizmati xatoliklarni yoki lavozimni suiste’mol qilininshi yuzaga kelishini aniqlaydi. Shuni ta’kidlash joizki, taftish faoliyati amalga oshirib bo’lingan faoliyat ustidan o’tkaziladi. Ichki audit esa korxonaning umumiy istiqbolini ko’ra oladi va kelgusida bo’lishi mumkin bo’lgan hodisalarni tahlil qiladi. Boshqacha qilib aytganda taftish ishlari bo’lib o’tgan kamchiliklar bo’yicha xulosa beradi, ichki audit esa imkoniyatni baholaydi hamda yuzaga kelishi mumkin bo’lgan riskni kamaytirishga hamda salbiy oqibatlarga olib kelmasligini oldini olish bo’yicha takliflar beradi. Yuqoridagilardan xulosa qilib korxonada ichki taftish tizimining mavjudligi bu ichki auditning keragi yo’q degani emas.