Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Ders Notları Öğr. Gör. Ali Yayla

Menemen Olayı (23 Aralık 1930) 
Menemen’de 23 Aralık 1930’da patlak veren ve Şeyh Sait İsya-
nı’ndan sonra en büyük irticaî ayaklanma kabul edilen olayda, Öğ-
retmen Asteğmen Mustafa Fehmi Kubilay şeriat isteyenler tarafın-
dan başı kesilerek öldürülmüştür.
Olayın elebaşısı “mehdî” olduğunu iddia eden Giritli Mehmet (Der-
viş Mehmet) adında Nakşibendî tarikâtına bağlı biriydi. 7 Aralık’ta 
yanındaki müridleriyle (Giritli Hasan oğlu Mehmet, Osman oğlu 
Şamdan Mehmet, Hasan oğlu Sütçü Mehmet, Emrullah oğlu Meh-
met, Nalıncı Hasan ve Çakır oğlu Ramazan) Manisa’dan yola çıkan 
Derviş Mehmet, 23 Aralık sabahı, gün doğarken Menemen’e ulaştı. 
Belediye Meydanında çevresine topladığı yaklaşık yüz kişiyle zikre-
derek şeriat ilan etmeye kalkıştı. Meydandaki kalabalığın bir bölü-
mü bu çağrıya uyarken, bir bölümü de seyirci kalmıştır. 

---

Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Ders Notları Öğr. Gör. Ali YAYLA 
 
Sayfa 91 / 174
Emrindeki askerleriyle sabah eğitimine çıkmak üzereyken isyâncı-
lara müdahale etmeleri için olay yerine gitmeleri emredilen Mustafa 
Fehmi Kubilay, mermi almadan isyâncıların toplandığı alana geldi. 
Askerlerine süngü taktırıp beklemelerini söyleyerek, kendisi Şeyh 
Mehmed’in yanına gidip yakasını tutarak silahını bırakmasını iste-
di. Bu esnada isyâncı kalabalıktan açılan ateşle Kubilay yaralanır 
ve yaralı vaziyette camiye sığınmak isterken ikinci bir ateşle sırtın-
dan vuruldu. Bu esnada yanında bulunan adamından bıçağını 
alan Derviş Mehmet Kubilay’ın kafasını kesti. Kubilay’ın kesik ba-
şını orada bulunan bir elektrik direğine iple bağlayan asîler zikr 
yapmaya devam ettiler.
52
Bu sırada Alaydan gönderilen kuvvetler olay yerine yetişirler. Ey-
lemcilerin ateş açması üzerine çatışma çıkar. Bekçi Hasan ve Bekçi 
Şevki şehit olurlar. Eylemcilerden mehdî Mehmet, Şamdan Mehmet 
ve Sütçü Mehmet ölür, Emrullah oğlu Mehmet Emin yaralı olarak 
ele geçirilir. Kargaşadan yararlanarak kaçan Nalıncı Hasan ile Ali 
oğlu Hasan da ertesi gün Manisa’da yakalanırlar. 
27 Aralık’ta, İçişleri Bakanı Şükrü Kaya ile Ordu Komutanı Fahret-
tin Paşa (Altay) İstanbul’a giderek Dolmabahçe Sarayı’nda Cum-
hurbaşkanı Gazi Mustafa Kemâl’e olay hakkında bilgi verdiler. 
Mustafa Kemâl Paşa, 28 Aralık’ta orduya gönderdiği başsağlığı 
mektubunda şöyle diyordu:
“Menemen’de yakınlarda meydana gelen gericilik girişimi sırasında 
Yedek Subay Kubilay Bey’in görevini yaparken öldürülmüş olma-
sından dolayı Cumhuriyet ordusuna başsağlığı dilerim. Kubilay 
Bey’in şehit edilmesinde gericilerin gösterdiği vahşilik karşısında 
Menemen’deki halktan bazılarının alkışla onaylamaları, bütün 
cumhuriyetçi ve vatanseverler için utanılacak bir olaydır. Vatanı 
savunmak için yetiştirilen, içteki her politika ve ayrılığın dışında ve 
üstünde saygın bir konumda bulunan Türk subayının, gericiler 
karşısındaki yüksek görevinin yurttaşlar tarafından yalnız saygıyla 
52
Menemen Cumhuriyet Savcısı, Savcı Yardımcısı ve Hükümet Tabip Vekilinin 
hazırladıkları raporda, Kubilay’ın ölümü şöyle tespit edilir. “Gazez Camisi girişi-
nin sol tarafındaki bahçede arkası üstü yatık, sağ tarafında kasaturası kınından 
çekik bir halde, elbiseleri kanlı, başı boynundan ayrılmış ve etrafındaki toprakta 
çok fazla kan lekeleri bulunan, tahminen 25 yaşlarında, üzerinde hâki renkte 
askerî elbise olan; orta boylu, kumral benizli, saçları az ağarmış cesedin, Mene-
men’de 43 ncü Alay 1 nci Tabur 3 ncü Bölük Takım Komutanı Yedek Subay İz-
mirli Hüseyin oğlu Kubilay olduğu anlaşılmıştır.”

---

Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Ders Notları Öğr. Gör. Ali YAYLA 
 
Sayfa 92 / 174
karşılandığına kuşku yoktur. Menemen’de halktan bazılarının ha-
taları bütün millette acıya sebep olmuştur. Saldırının acılığını tat-
mış bir kesime genç ve kahraman Yedek Subay’ın uğradığı saldırı-
yı, milletin bizzat Cumhuriyet’e karşı bir öldürme girişimi olarak 
kabul ettiği ve cüretkârlarla, destekçileri, ona göre takip edeceği 
kesindir. Hepimizin dikkati bu sorundaki görevlerimizin gereklerini 
duyarlılıkla ve gerektiği biçimde yerine getirmeğe yöneliktir. Büyük 
ordunun kahraman genç subayı ve Cumhuriyetin idealist öğret-
menler topluluğunun değerli üyesi Kubilay’ın temiz kanı ile Cum-
huriyet, hayatını tazelemiş ve kuvvetlendirmiş olacaktır.” 
31 Aralık 1930’da toplanan bakanlar kurulu, Menemen ilçesi ile 
Manisa ve Balıkesir merkez ilçelerinde bir ay süre ile sıkıyönetim 
ilan edilmesine karar verdi. Sıkıyönetim komutanlığına 2. Ordu 
Kumandanı Fahrettin Paşa (Altay), Divan-ı Harp Reisliğine 1. Ko-
lordu Komutan Vekili Muğlalı Mustafa Paşa
53
atandı.
Olay 1 Ocak 1931’de Denizli Milletvekili Mazhar Müfit (Kansu) ve 
arkadaşlarınca verilen soru önergesiyle TBMM Gündemine getirildi. 
Soru önergesini Başbakan İsmet Paşa (İnönü) cevaplandırdı. Daha 
sonra Sıkıyönetim ilanına ilişkin önerge tartışıldı ve oybirliğiyle ka-
bul edildi.
7 Ocak 1931’de Çankaya’da, Mustafa Kemâl Paşa başkanlığında, 
Başbakan İsmet Paşa, Meclis Başkanı Kâzım Paşa (Özalp), Sıkıyö-
netim Komutanı Fahrettin Paşa (Altay), İçişleri Bakanı Şükrü Kaya 
ve Milli Savunma Bakanı Zekâi Bey’in (Apaydın) katıldıkları bir top-
lantı yapıldı ve Menemen Olayı bütün yönleriyle ele alındı. Olayın 
gerici nitelikte, düzenli ve siyasi olduğu görüşüne varıldı.
Sıkıyönetim mahkemesi, 105 sanığı 15 Ocak 1931’de yargılamaya 
başladı. Duruşmalar, 25 Ocak’ta sona erdi ve 105 sanıktan 37’si 
için ölüm cezası verildi. 6’sının ölüm cezası yaş haddi nedeniyle 24 
yıl “idama bedel hapis cezası”na çevrildi. Diğer sanıklardan 20’sine 
bir yıl, 14’üne üç yıl, 6’sına 15 yıl, birine 12,5 yıl hapis cezası veril-
di, 27 sanık beraat etti.
53
Muğlalı Mustafa Paşa, Muğlalı Olayı olarak tarihe geçen olayın da kahramanı-
dır. Muğlalı, 30 Temmuz 1943’de Van'ın Özalp ilçesinde, Türkiye-İran sınırında 
asayişsizliğin egemen olması nedeniyle kaymakamın verdiği bilgi üzerine 33 köy-
lünün kurşuna dizilmesi olayında sorumluluğu olduğu gerekçesiyle yargılanarak 
idama mahkum olmuş, aldığı ceza yaşı nedeniyle 20 yıl hapis cezasına çevrilmiş, 
Askerî Yargıtay kararı bozmuş, ancak ikinci yargılamayı göremeden Aralık 
1951'de hapishanede ölmüştür. 

---

Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Ders Notları Öğr. Gör. Ali YAYLA 
 
Sayfa 93 / 174
Karar, 31 Ocak 1931’de TBMM’ye sunuldu. Aynı gün Adalet Ko-
misyonu’nda görüşüldü. Komisyon, 31 ölüm cezasından 28’ini 
onayladı. 2 kişinin ölüm cezasını 2 yıl hapis cezasına çevirdi. Bir 
kişinin cezası da, ölmesi nedeniyle kalktı. TBMM Genel Kurulu, 2 
Şubat 1931’de cezaları onayladı. Ölüm cezaları 3 Şubat 1931’de 
yerine getirildi. Sıkıyönetim, 28 Şubat 1931’de Manisa ve Balıke-
sir’den, 8 Mart 1931’de de Menemen’den kaldırıldı. 
Sıkıyönetim, 28 Şubat 1931’de Manisa ve Balıkesir’den, 8 Mart 
1931’de de Menemen’den kaldırıldı.