Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Ders Notları Öğr. Gör. Ali Yayla

Hatay’ın Anavatana Katılması 
Bu arada, Atatürk’ün sağlığında kurulan bağımsız Hatay Devle-
ti’nin Türk yöneticileri, 29 Haziran’da Meclisi olağanüstü toplantıya 
çağırarak Türkiye’ye ilhâk kararı aldılar. Ertesi gün toplanan Tür-
kiye Büyük Millet Meclisi de bu kararı onayladı. 23 Temmuz 
1939’da törenle Hatay’daki Fransız bayrağı indirilerek yerine Türk 
bayrağı çekildi. Her an patlak vermesi beklenen savaş öncesinde 
Hatay’ın sınırlarımıza katılması, Ankara’ya derin bir nefes aldırmış-
tı. 
II. Dünya Savaşı’nın Başlaması (1 Eylül 1939) 
Dünyayı kana boğacak büyük savaş, 1 Eylül 1939 günü Alman 
ordusunun Polonya’ya girmesiyle başladı. Çok geçmeden, Fransa, 
İngiltere ve İngiltere’ye bağlı ülkeler Almanya’ya karşı savaş duru-
munda bulunduklarını açıkladılar. 
Savaşın başladığı günlerde tarafların ilk hesapları, Türkiye’nin va-
kit kaybetmeden savaşa itilmesi yolundaydı. Sık sık buluşan Fran-
sız ve İngiliz başbakanları, Türkiye’den, kara, deniz ve hava üsleri 
istemeyi düşünüyorlardı. Ayrıca Türkiye’nin İtalya’ya karşı savaşa 
girmesi için her fırsatı kullanacaklardı. Yapılan hesap, Avrupa’daki 
Alman ordularının bir kısmını doğuda açılacak yeni cephelerle oya-
lamak, yıpratmaktı.
Dünyada bu gelişmeler olurken, Türkiye’de 1939 yılının bitmesine 
yakın, 27 Aralık gecesi Erzincan depremi meydana geldi. Son elli 
yılda yer yüzünde meydana gelen en ağır 15 deprem arasında ka-
bul edilen bu depremde Türkiye 40 bin vatandaşını kaybetti.
Türkiye, II. Dünya Savaşı başladığında, savaşın dışında ve tarafsız 
kalarak, toprak bütünlüğünü korumayı amaç edinen bir dış politi-
kayı esas almış bulunuyordu. Fakat Türkiye’nin jeopolitik durumu 
ve öneminden dolayı, savaş süresince Mihver ve Müttefik Devletler 
Türkiye’yi kendi yanlarında savaşa sokmak için büyük çabalar 
harcadılar ve baskılarda bulundular. Ancak her iki taraf da istediği 
sonucu alamadı ve Türkiye savaşın sonlarına kadar tarafsız kal-

---

Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Ders Notları Öğr. Gör. Ali YAYLA 
 
Sayfa 135 / 174
mayı başardı. Bununla beraber Türkiye, savaşın başlarından itiba-
ren güvenliğini sağlamak üzere, her iki taraf ile çeşitli diplomatik 
ilişkilerde bulunmaktan geri kalmadı. 
Türkiye, II. Dünya Savaşı’nın başlayıp, hızla geliştiği ilk günlerde, 
her iki blok ile olan iyi ilişkilerini bozmamak istiyordu. Fakat yuka-
rıda belirtildiği gibi, 1939 yılında, Avrupa’da ve Orta Doğu’da mey-
dana gelen gelişmeler üzerine Batılı devletlerle bir yakınlaşma içe-
risine girmişti. Sovyet Rusya’nın da buna katılacağını ummuştu. 
Türkiye’nin bu hareketi Almanya ve İtalya tarafından sert tepkiyle 
karşılanmıştı. Bu sırada Sovyetlerle, İngiliz ve Fransızlar arasında 
görüşmeler yapılıyordu. Türkiye de bu görüşmelerle olumlu sonuca 
varılacağını umuyordu. Görüşmeler kısa süre sonra kesildi. Diğer 
yandan, 23 Ağustos 1939’da Alman-Sovyet Dostluk Anlaşması’nın 
yapılması, Türkiye için yeni ve beklenmedik bir politik durum 
meydana getirmişti. 
Türkiye, Sovyetlerle silâhlı bir çatışmaya sürüklenmek istemiyor-
du. Bu arada ise Türkiye ile İngiltere ve Fransa arasında sözleşme 
görüşmeleri yeniden başlamıştı. Bu bakımdan iki blokla da dostlu-
ğu sağlamlaştırmak istiyordu. Bu sırada Sovyetler de, Türkiye ile 
bir anlaşma yapmak için Türk Dışişleri Bakanını Moskova’ya davet 
etmişlerdi. 
Bu davet üzerine Dışişleri Bakanı Şükrü Saraçoğlu, Sovyet yöneti-
cileriyle görüşmek üzere 25 Eylül 1939’da Moskova’ya gitti ve 17 
Ekim’e kadar burada kaldı. Bu sırada Alman Dışişleri Bakanı da 
Moskova’ya geldi. Şükrü Saraçoğlu ile Sovyet yöneticileri arasında 
yapılan ilk görüşmeler olumlu geçti ve Türk temsilcileri, Sovyetlerle 
bir sözleşme yapmak için gerekli koşulların tamamlanmış olduğu-
nu sandılar. Ancak tam bu sırada Sovyetler Birliği, Montreux Söz-
leşmesi’nin hükümlerinde kendilerinden yana değişiklik getirecek 
maddeler öne sürdüler ve sözleşmeye Almanya için rezerv koymak 
istediler. Sovyetler Birliği’nin, Almanya’nın da etkisiyle, Türkiye’ye 
yaptığı bu istekler özetle şöyleydi: 
a.
Boğazların ortak savunulmasına dair bir anlaşmanın 
yapılması, 
b.
Montreux Boğazlar Sözleşmesinde, Karadeniz’de kıyısı 
bulunmayan devletlerin savaş gemilerine Boğazların 

---