Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Ders Notları Öğr. Gör. Ali Yayla

Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Ders Notları Öğr. Gör. Ali YAYLA 
 
Sayfa 138 / 174
landı. Bunun üzerine Amerika bir süre Türkiye’ye yapmakta oldu-
ğu yardımı kesti. Sovyet Rusya ise Türkiye’nin Müttefikler yanında 
savaşa katılmasını istiyordu. Bundan böyle de Türkiye üzerinde 
Müttefiklerin baskısı çoğalmış oluyordu. 
22 Haziran 1941’de Almanya Rusya’ya saldırmaya başladı. Böylece 
savaş Türkiye’nin batı ve kuzeyine yayılmış oldu. Savaşın aldığı ye-
ni durum üzerine Türkiye her iki ülkeye de tarafsızlığını resmen 
bildirdi. Bu dönemde Türkiye, Mihver devletlerinden duyduğu en-
dişenin yanında, Sovyet Rusya’nın Türk toprakları üzerindeki 
emellerini İngiltere’ye kabul ettirmesinden de çekiniyordu. Gerçi 
İngiltere ve Amerika Birleşik Devletleri, Türkiye’nin bu endişelerini 
gidermek istediler. Fakat Sovyet Rusya’nın tutum ve davranışları, 
1942 yılı sonlarında Türk endişesini daha da çoğalttı. 
1943 yılı başlarına gelindiğinde, Müttefikler olayların akışını kendi 
lehlerine çevirmeye başladılar. Kuzey Afrika çıkartmasını gerçek-
leştirdiler. Almanlar da Stalingrad’da yenildiler. Askerî durumun 
düzelmeye başlaması, yukarıda belirtildiği gibi, 1943 Ocak ayında 
Casablanca Konferansı’nın toplanmasına yol açtı. Burada Türki-
ye’nin de savaşa katılmasına karar verildi. 
Churchill, bu kararı bildirmek ve Türkiye’nin savunma gücüne ait 
sorunları birlikte görüşmek üzere, 30 Ocak 1943’de Adana’ya geldi. 
Burada Cumhurbaşkanı İsmet İnönü ve Başbakan Şükrü Saraçoğ-
lu ile görüştü. 30 ve 31 Ocak günlerinde yapılan toplantıda İngilte-
re Başbakanı, Türkiye’nin en geç 1943 Ağustos ayına kadar savaşa 
katılmasını istedi. İsmet İnönü, buna karşılık Sovyet Rusya’dan 
emin olmadığını, Almanya’nın yenilmesi üzerine, Sovyetlerin Avru-
pa’da egemen bir duruma geleceğini belirterek, Türkiye’nin savaşa 
katılabilmesi için, Türk ordusunun Müttefikler tarafından donatıl-
ması koşulunu ileri sürdü. Bu istek de Churchill tarafından kabul 
edildi. 
Adana Konferansı’nda alman karar gereğince Türkiye’nin savun-
ması için gerekli görülen savaş araç ve gereçlerinin listesi derhal 
hazırlanarak İngiltere’ye verildi. 
19 Ekim 1943’te, Moskova’da yapılan Dışişleri Konferansı’nda, 
Sovyetler Türkiye’nin gerekirse baskı yapılarak savaşa sokulmasını 
istediler. İngiltere ve Amerika ise, Türkiye’den Müttefiklere hava 

---

Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Ders Notları Öğr. Gör. Ali YAYLA 
 
Sayfa 139 / 174
üsleri vermesinden ve ulaşım kolaylıklarının istenmesinden yanay-
dılar. Sonuçta da, önce İngiltere’nin Türkiye’den hava alanlarını 
kullanılmasını istemesine, yılın sonlarına doğru da savaşa katılma-
sı için girişimde bulunulmasına karar verildi. İngiltere Dışişleri Ba-
kanı Eden, bu durumu Türk Dışişleri Bakanı Numan Menemenci-
oğlu ile 5-6 Kasım 1943’te, Kahire’de buluşarak ona bildirdi ve yıl 
sonuna kadar Türkiye’nin savaşa katılmasını istedi. Fakat bu istek 
Türkiye tarafından kabul edilmedi. 
Kahire’deki bu toplantıdan sonra, İngiltere’nin Türkiye üzerindeki 
baskısı daha da ağırlaştı. Nitekim Kasım 1943’te yapılan Tahran 
Konferansı’nda, Churchill, Türkiye’nin savaşa katılmasında ısrar 
etti. Stalin ise, gerekirse Türkiye’nin zorla savaşa sokulmasını iste-
di. Tahran Konferansı dönüşünde Roosevelt ve Churchill, bu konu-
yu görüşmek üzere, İsmet İnönü’yü Kahire’ye davet ettiler. İsmet 
İnönü, bu davetin Tahran Konferansı kararları üzerine değil de, 
Türkiye’nin ortak davaya hizmet edebilmesi için en iyi yöntemin 
serbestçe ve önceden alman kararlara dayanmadan tartışılması 
ortamını yaratacaksa geleceğini bildirdi. Bu konuda gerekli güven-
ce verilince de İnönü daveti kabul etti. 
Bunun üzerine İnönü, Roosevelt ve Churchill arasında, 4-6 Aralık 
1943’te, İkinci Kahire Konferansı yapıldı. Müttefikler, bu defa Tür-
kiye üzerinde savaşa girmesi için çok ağır baskıda bulundular. 
Konferans sonunda İnönü prensip olarak savaşa katılmaya razı 
oldu. Ancak bu, Türk ordusuna gerekli silâh ve donatımın verilme-
si koşuluna bağlı olacaktı. Bu istek Churchill tarafından kabul 
edildi. 
Türk-İngiliz askeri heyetleri arasında, 1944 yılı başlarında An-
kara’da yardım konusu görüşülmeye başlandı. Ancak kesin bir so-
nuç alınamadı ve görüşmeler 3 Şubat 1944’de kesildi. Bunun so-
nucu olarak İngiltere 2 Mart’ta, Amerika Birleşik Devletleri ise 1 
Nisan’da Türkiye’ye yaptıkları yardıma son verdiler. Böylece Türki-
ye ile İngiltere ve Amerika arasındaki ilişkilerde gergin bir hava 
doğdu. Bütün bu baskılara rağmen Türkiye, savaşa katılmama ka-
rarında ısrar etti. 
1944 yılı ilkbaharında savaş kesin bir dönüm noktasına gelmiş gö-
rünüyordu. İngiltere, Normandiya cephesinin açılmasından sonra, 
Türkiye’nin Müttefiklere karşı daha belirli bir işbirliği ve yardım 
davranışına girmesi zamanının geldiği düşüncesinde idi. Bu işbirli-

---