Gurur ve Önyargı

---

---

Gurur ve Önyargı
Jane Austen
İngilizce aslından çeviren: Hamdi Koç
Hasan Ali Yücel Klasikler Dizisi
Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları

---

Genel Yayın: 925
Hümanizma ruhunun ilk anlayış ve duyuş merhalesi, insan
varlığının en müşahhas şekilde ifadesi olan sanat eserlerinin
benimsenmesiyle başlar. Sanat şubeleri içinde edebiyat, bu
ifadenin zihin unsurları en zengin olanıdır. Bunun içindir ki
bir milletin, diğer milletler edebiyatını kendi dilinde, daha
doğrusu kendi idrakinde tekrar etmesi; zekâ ve anlama
kudretini o eserler nispetinde artırması, canlandırması ve
yeniden yaratmasıdır. İşte tercüme faaliyetini, biz, bu
bakımdan ehemmiyetli ve medeniyet dâvamız için müessir
bellemekteyiz. Zekâsının her cephesini bu türlü eserlerin her
türlüsüne tevcih edebilmiş milletlerde düşüncenin en silinmez
vasıtası olan yazı ve onun mimarisi demek olan edebiyat,
bütün kütlenin ruhuna kadar işliyen ve sinen bir tesire
sahiptir. Bu tesirdeki fert ve cemiyet ittisali, zamanda ve
mekânda bütün hudutları delip aşacak bir sağlamlık ve
yaygınlığı gösterir. Hangi milletin kütüpanesi bu yönden
zenginse o millet, medeniyet âleminde daha yüksek bir idrak
seviyesinde demektir. Bu itibarla tercüme hareketini sistemli
ve dikkatli bir surette idare etmek, Türk irfanının en önemli
bir cephesini kuvvetlendirmek, onun genişlemesine,
ilerlemesine hizmet etmektir. Bu yolda bilgi ve emeklerini
esirgemiyen Türk münevverlerine şükranla duyguluyum.
Onların himmetleri ile beş sene içinde, hiç değilse, devlet eli
ile yüz ciltlik, hususi teşebbüslerin gayreti ve gene devletin
yardımı ile, onun dört beş misli fazla olmak üzere zengin bir
tercüme kütüpanemiz olacaktır. Bilhassa Türk dilinin, bu
emeklerden elde edeceği büyük faydayı düşünüp de şimdiden

---

tercüme faaliyetine yakın ilgi ve sevgi duymamak, hiçbir
Türk okuru için mümkün olamıyacaktır.
23 Haziran 1941
Maarif Vekili
Hasan Ali Yücel

---

Sunuş
Elinizde tam iki yüz yıllık bir büyü tutuyorsunuz. Bu
kadar eski olduğu halde bugün hala bu kadar popüler olan
başka bir roman bilmiyorum. Gurur ve Önyargı'dan daha önce
ya da daha sonra yazılmış ve ondan besbelli daha sarsıcı ya da
yenilikçi olan ya da başlıbaşına simge haline gelmiş başka
büyük klasikler var elbette, mesela Mobydick, Tristram
Shandy, Don Quixote, Robinson Crusoe, Madam Bovary, ama
hiçbiri Gurur ve Önyargı'nın bugünün okurunun kalbinde
edindiği yeri edinemedi. Bütün klasikler bir yana, Gurur ve
Önyargı bir yana. Tuhaf, ama öyle. Tuhaflığı, biraz, bunun
baştan beri zor açıklanır bir durum olmasından, biraz da
romanın çok doğal bir biçimde hayatımızın bir parçası olmuş
ve öyle kalmış olmasından geliyor. O kadar ki İngilizce
konuşulan ülkelerde Jane Austen birçok okur için bizim
Jane'dir, evden, aileden biridir. Zaten anlattığı da o evin,
ailenin hayatından ya da o hayatın yakınından bir bölümdür.
Jane Austen'ın roman tarihinin ilk büyük (ve sahici) kültü
olduğunu en baştan söyleyebiliriz. İngiltere'de bugün çok
ciddi bir Jane Austen turizmi var, acentalar, turlar, rehberler,
hediyelik eşyalar filan. 'O' uzun süredir bir karakter olarak da
önemli.
Jane Austen'ın hayatı hakkında fazla bir bilgimiz yok.
Hayatını evinde geçirdi; mektupları ve bir iki tanıklık dışında
birinci elden pek az belge var. Arkasında cevabı olmayan
çokça soru kalmış. Mesela hangi hastalıktan öldüğünü
bilmiyoruz. Addison's Disease denen ve bugün yüz binde dört
kişide görülen bir tür salgı bezi hastalığından öldüğü şeklinde

---

bir tahmin var. Zaten çok genç ölmüş, 42 yaşında (1775-
1817), ki devir yazarların genç ölmekle ünlü oldukları bir
devir değil, Defoe'nun 71, Richardson'ın 72, daha sonra
Eliot'ın 61 sene yaşadığını düşünürsek. Gözlerden uzak, bir
kır evinde, evlenmeden, hatta besbelli aşkın tatlarını bile
tanıyamadan geçirilen kapalı hayat, genç yaşta ölüm, o
ölümün ardından kalan hanım hanımcık bir iki portre ve
bütün muhtemel depresif görüntüsüne rağmen o hayattan
çıkarılan mizah, zeka ve sevecenlik dolu romanlar –hem de
tüm sadeliklerine rağmen, daha gösterişli birçok romandan
daha uzun yaşayan, daha çok insanı etkileyen romanlar.
Austen kült olmayı elbette hakediyordu.
Bu kült olma hali üzerinde maksatlı olarak duruyorum.
Çünkü bu aynı sebepten, Austen çatıkkaşlı edebiyat
çevrelerinde sık sık kayıtsız kalınan, biraz hafife alınan, çokça
da ihmal edilen, hesapta genç kızların sevgisine terkedilen bir
yazar olmuştur. Bilhassa, kendileri hayatta bir şey ortaya
koyamayıp da beğenmeme yoluyla itibar kazanmaya eğilimli
ya da toplumsallık takıntılı eleştirmenler tarafından. Ama
şunu söylemeliyim ve rahatça söyleyebilirim: bir yazarın
değerini en iyi bir başka yazar anlar ve anlatır. Jane Austen
için de böyle oldu. Austen yirminci yüzyılda akademik
edebiyat dünyasında kendi gerçek eleştirmenlerini buluncaya
kadar 
önemli 
tarihsel 
değerlendirmelerini 
hep
meslekdaşlarından aldı: önce Trollope, ki az buz bir adam
değildir, onun Shakespeare ayarında bir yazar olduğunu
söyledi, sonra hem yazar hem de edebiyat düşünürü olarak
Virginia Woolf ve E. M. Forster Austen'a hakkını teslim
ettiler. Forster üslubunun inceliklerini örnek gösterdi; Woolf
ise Austen'ın "tüm büyük yazarlar içinde büyüklüğü en zor

---

yakalanacak yazar" olduğunu söyledi. Woolf'un tarifi
Austen'la ilgili 'anahtar' gerçeği ifade etmesi bakımından
hepsinden önemli: o da yukarıda sözünü ettiğim 'büyü'.
Austen sözkonusu olunca gerçeği büyü ile açıklamak zorunda
kalıyoruz. Bu büyü Austen'ı dayanılmaz ölçüde çekici, o
ölçüde taklit edilemez yapan, aynı zamanda tarif edilmesini,
sınıflandırılmasını da imkansız kılan 'okuma tadı'dır ve
Austen'ı bugün hala bir edebiyat esrarı olarak yaşatmaktadır.
Bu esrar, "nasıl oluyor da edebiyatçılara da halka da aynı
zevki veriyor?" sorusunda gizlidir.
Austen'ın romanlarına şöyle bir baktığınız zaman, ortada
sadelikten başka bir edebiyat süsü yoktur; yazarın hiçbir
şekilde okuru etkilemeye çalıştığını hissetmezsiniz; anlatılan
kişiler istisnai özellikleri ya da trajik kaderleri olan, enteresan
işlere girişen, başka dünyadan gelmiş gibi konuşan kişiler
değildir; olaylar aşk ve evlilik girişimleri, hayal kırıklıkları,
kendini tanıma gibi, olay bile denemeyecek durumlardır –
gelinir, gidilir, oturulur konuşulur, kadere boyun eğilir,
beklenir vs. Ama roman elden bırakılamaz. Açıklaması
gerçekten zor; açıklamak, herhalde Austen'ın üslubunun
kendisi kadar incelikli bir çaba istiyor.
Tabii, bu anlattığım sahnedeki en şanslı taraf, aynı
zamanda en etkili taraf, okur. Okurun iyi olanı seçme ve
yaşatma içgüdüsü olmasaydı, hangi edebiyatçı ne telkin
ederse etsin, şişirsin ya da karalasın, Jane Austen iki yüz sene
sonra hala burada olmazdı. Bu örnek, roman - okur ilişkisinin,
arada hiçbir başka ihtiyaç olmadan, sadece ikisinin birbirini
yaratma ve yaşatma ortaklığının harikulade bir örneği olması
bakımından da önemli. Okur için bir şey ifade etmek: her

---

romanın böyle bir mecburiyeti var. Gurur ve Önyargı okur
için hayati şeyler ifade eden, zamanın üstesinden gelmiş,
kalbin gücüne ve ölümsüzlüğüne ait az sayıdaki romandan
biridir.
Hamdi Koç

---