Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Ders Notları Öğr. Gör. Ali Yayla

Islahat ( 
 ) 
Islahat kelimesi de, Arapça 
= salâh kökünden gelir. Aynı kök-
ten türeyen ıslah = 
ise, iyileştirme, düzeltme, eksikleri gider-
me anlamlarında kullanılmaktadır. Islah kelimesinin çoğulu olan 
“ıslahat” kelimesi ise düzeltmeler, iyileştirmeler, yoluna koymalar 
anlamındadır. Batı dillerindeki karşılığı “reform”dur. Islahatta, in-
kılâpdan farklı olarak yeni bir unsur getirme yoktur. Mevcut düzen 
korunurken, düzenin aksayan yönlerinin düzeltilmesi için çalışma-
lar yapılır. Bir örnek vermek gerekirse; II. Osman, düzeni bozulan 
orduyu ıslaha çalışmıştır
2
.
Osmanlı’nın Çöküşünü Hazırlayan nedenler ve çöküşten kur-
tulma çalışmalarına kısa bir bakış: 
1299 yılında Bilecik’te Söğüt dolaylarında kurulan Osmanlı Devle-
ti
3
, Anadolu Birliği’ni sağladıktan sonra imparatorluk olarak bü-
yümeye başlamış, Yavuz Sultan Selim’in Mısır Seferi’nin ardından 
Osmanlı padişahları aynı zamanda “halife” ünvanını da taşımaya 
başlamıştır. Osmanlı Devleti’nin güçlü olduğu zamanlarda Osmanlı 
padişahları arasında pek rağbet görmemiş olan bu ünvan, devletin 
zayıflamaya başlamasının ardından sığınılacak bir unvan haline 
dönüşmüştür.
2
Tükenmiş bir kaleme yeni iç takarak kullanılır hale getirmek ıslahat, kalemi 
atıp yenisini almak inkılâp/devrimdir. 
3
Prof. Dr. Halil İnalcık, Osmanlı Devleti’nin 1300 yılında ve Yalova’da kuruldu-
ğunu ileri sürmektedir.

---

Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Ders Notları Öğr. Gör. Ali YAYLA 
 
Sayfa 4 / 174
Osmanlı’da gerilemenin Kanuni Sultan Süleyman’la başladığını 
söylemek mümkündür. I. Süleyman’ın 46 yıl iktidarda kaldığı bu 
dönem her ne kadar sonu zaferlerle neticelenen seferler dönemi 
olsa da, bu seferler hazinenin kayıplarını karşılayacak ganimet ge-
liri getiren seferler olamamıştır. Zigetvar Seferi sırasında Kanuni 
Sultan Süleyman’ın ölümü (6 Eylül 1566) ve sonrasında devletin 
yönetiminde 14 yıl 3 ay 17 günlük sadaretiyle büyük pay sahibi 
Sokullu Mehmet Paşa’nın kaybı (1579) gerilemeyi hızlandırmıştır. 
Deneyimsiz kişilerin tahta geçmesi sonucu merkezi yönetim bo-
zulmuş, devlet yönetiminde otoritenin sarsılması, halkın devlete 
olan güveninin azalmasına ve iç isyânların çıkmasına neden ol-
muştur. Yeniçeriler padişaha karşı gelerek, beğenmedikleri padi-
şahları tahttan indirerek, beğendikleri veliaht şehzadeleri tahta ge-
çirmiştir. “İstemezükçü” yeniçeri tavrı adeta devletin yönetim şekli-
ni belirlemiştir. Yeniçeriler’de “ocak, devlet içindir” anlayışı yerine 
“devlet, ocak içindir” anlayışı gelişmiştir.
Osmanlı’nın gerilemesi iki ayrı başlık halinde ele alınabilir: Birinci-
si batıdaki yani Avrupa’daki sınırlarının doğuya doğru gerilemesi, 
diğeri ise sosyal, ekonomik ve siyasal gerilemedir. Osmanlı Devleti-
nin sosyal, ekonomik ve siyasal açılardan gerilemesi toprak kayıp-
larının gölgesinde kaldığı için sorunun bu boyutu çok geç fark 
edilmiştir. Osmanlı Devleti gerilemeyi ve toprak bakımından da-
ralmayı önlemenin yolunun, askeri alanda güçlü olmaktan geçtiği-
ni düşünmüş ve bu nedenle 17. yy.’ın başlarından itibaren yapıl-
maya başlanan ıslahat çalışmaları hep askerî alanda olmuştur.
Avusturya ve İran seferleri sonucu oluşan ekonomik sorunlar, tı-
mar sisteminin bozulması, nüfus artışının yarattığı sosyal hayatta-
ki sıkıntılar ve çağın gerisinde kalınması ile eğitim alanındaki bo-
zulmalar sonucu devlet sistemi iyiden iyiye çöküş dönemine gir-
miştir. Coğrafî keşifler sonucu ticaret yollarının önem kaybetmesi, 
sık padişah değişmeleri sonucu çokça verilmeye başlanan cülûs 
bahşişleri ve yeniçerilerin kayıt dışı artışıyla verilen ulûfe
4
miktarı-
nın da artması Osmanlı ekonomisini yıpratmıştır. Osmanlı Devleti 
bu dönemlerde para yokluğunu gidermek için “züyûf akçe” ya da 
“kırpık akçe” adı verilen değeri düşük paralar basmaya başlamıştır.
4
Yeniçerilere 3 ayda bir verilen aylık. Ulûfe dönemleri Masar (Muharrem, Safer, 
Rebiü’l-evvel, Recec (Rebiü’l-ahır, Cemadü’l-evvel, Cemadü’l-ahır), Reşen (Recep, 
Şaban, Ramazan) ve Lezez (Şevval, Zilkade, Zilhicce) olarak verildikleri ayların 
sembolleriyle ifade edilmiştir.

---