Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Ders Notları Öğr. Gör. Ali Yayla

XVIII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğunda Islahat Hareketleri 
XVIII. yüzyılda yapılan Islahat hareketlerine göz attığımızda Lâle 
Devri hariç, yapılan ıslahatların hemen hemen tamamının askerî 
alanda olduğunu görürüz. Batılı devletlerle yapılan savaşlarda art 
9
Köprülü Mehmet Paşa sadrâzamlığı sırasında, Ortodoks Fener Rum Patriği III. 
Partenios’un, Eflâk Beyi Kostantin’e yazdığı bir mektup ele geçirildi. Patrik mek-
tubunda: “Müddet-i devr-i İslâm tamam olmağa az kalmıştır; Hristiyanlık velve-
lesi âlemi tekrar tutacaktır. Ona göre tedarikte olasınız. Pek yakında cümle 
vilâyetler mesihîler (Hristiyanlar) eline girip haç ve çana (salip ve nakus) mensup 
olanlar İslâm memleketlerine sahip olacaklardır.” diyordu. Köprülü, Rum Patri-
ği’ni çağırdı ve mektubu kendisine gösterip, böyle bir mektubun yazılış sebebini 
sordu. Patrik, “her sene sadaka için böyle bir kâğıt gönderildiğini” söyledi. Du-
rumun anlaşılması üzerine hain Patrik Partenios, Parmakkapı’da idam edildi 
(1657). 
10
Bu dönemde uleme sınıfı içinde en etkin güç “Kadızâdeliler” olarak bilinen 
cemaattir. 
Bir ara devlete bile hákim olacak derecede güçlenen ve tarihlere "Ka-
dızádeliler" yahut "Fakılar" diye geçen bu hareket, 17. yüzyılda ortaya çıkmış ve 
Türk tarihinin devleti en uzun süre hákimiyeti altında tutan dini hareketi olarak 
tarihimizdeki yerini almıştır. Kadızádeliler, isimlerini Balıkesirli olan ve “Ka-
dızâde” diye tanınan Mehmed Efendi’den almışlardır. Kadızâde Mehmed Efendi, 
zamanın en büyük âlimlerinden olan Birgili Mehmed Efendi’den dersler almış, 
sonra camilerde vaazlar vermeye başlamış ve zamanla İstanbul’un en meşhur 
vaizi olmuştur. Kürsüye önce Sultan Selim Camii’nde çıkmış, şöhreti artınca da 
Ayasofya’yı mekán tutmuştur. Vaazlarında İslâmiyet’in ilk zamanlarındaki haya-
ta dönülmesi gerektiğini söylüyordu. Halk arasında itibarları gittikçe artan Ka-
dızádeliler, zamanla devleti ele geçirme çabasına girdiler. Oruç ve farz namazları 
dışındaki ibadetlerin hepsini haram sayıyorlardı. Kendilerine karşı gelmeye çalı-
şan bir hayli tekke şeyhini idam ettirdiler. Mevleviler’in semâ etmesini yasaklat-
tılar. 

---

Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Ders Notları Öğr. Gör. Ali YAYLA 
 
Sayfa 11 / 174
arda alınan yenilgiler, Osmanlı Devleti’nin askerî alanda Avru-
pa’dan geri olduğu görüşünü yaygınlaştırmış; bu sebepledir ki, bu 
dönem ıslahatlarının da ağırlık noktası askerî nitelikli olmuştur. 
Avrupa’nın askerî ve teknik alandaki üstünlüğü Osmanlı Devleti 
tarafından ilk defa bu yüzyılda kabul edilmiştir.