Astronomiyadan ma’lumotnomalar

Yer
 
Yer
 
Oy
 
Oy
 
Yarim soya 
Yarim soya 
Soya 
Soya 
Quyosh tutilishining to‘liq (yuqorida) va halqasimon (pastda) ko‘rinishlari 
sxematik tasviri.
 

---

Astronomiyadan ma’lumotnomalar
www.Orbita.Uz
kutubxonasi 
18
w
w
w
.O
r
b
it
a
.U
z
m
a
’
lu
m
o
tn
o
m
a
la
r
m
a
r
k
a
z
i.
Halqasimon tutilish, Oyning Yerga nisbatan joylashgan masofasi va 
Yerning Quyoshga nisbatan joylashgan masofasi, o‘rta masofalarda 
(ya'ni, apogey va perigey, aposeleniy va pereseleniy nuqtalaridan 
o‘rtacha masofalarda harakatlanganida) bo‘lgan vaqtlarda kuzatiladi.
Yil davomida Yerda 2 tadan 5 tagacha Quyosh tutilishi sodir 
bo‘lishi mumkin. Ularda to‘liq tutilish yoki, halqasimon tutilishlar 
soni ikkitadan ko‘p bo‘lmaydi, qolganlari esa faqat qisman tutilish 
bo‘lishi mumkin. O‘rtacha olganda, bir asr davomida, Yerda 237 
tagacha Quyosh tutilishlari sodir bo‘lishi mumkin, ulardan, 160 tasi 
qisman, 63 tasi to‘liq va 14 ta halqasimon tutilishlar bo‘ladi.
Sayyoramizning aynan bir hududida Quyosh tutilishining 
qayta takrorlanishi ancha noyob hodisa. Aynan bir hududda to‘liq 
tutilish esa, juda uzoq davriylikda takrorlanadi. Masalan, bizning 
vatanimiz O‘zbekiston Respublikasi joylashgan geografik hududda, 
oxirgi marta to‘liq Quyosh tutilishi, bundan 5 asrdan ham ortiqroq vaqt muqaddam, Temuriylar hukmronligi
1
zamonida, aniqrog‘i, 1487 yilning 20-iyulida sodir bo‘lgan. O‘sha tutilish 
vaqtida, Quyosh tutilishi, Shimoliy Muz Okeanining Shimoliy Amerika 
sohillaridan boshlanib, Islandiya oroli, Oq dengiz, Ural orqali, hozirgi 
Qoraqalpog‘iston Respublikasining shimoli, Orol dengizi, markaziy 
Qizilqum, Samarqand, Buxoro shaharlaridan o‘tgan. Tutilish Farg‘ona 
vodiysi orqali, hozirgi Uyg‘ur Muxtor o‘lkasiga borganida nihoyasiga 
yetgan. To‘liq tutilish hodisasini, Movarounnahr munajjimlari va aholisi, 
2 daqiqa va 55 soniya mobaynida kuzatishga muvaffaq bo‘lishgan. 
Taassufki, ushbu tutilish haqida, tarixiy manbalarda hozircha birorta ilmiy, 
yoki, oddiy qayd topilganicha yo‘q (tutilish Ulug‘bek zamonida bo‘lganida 
bormi...). O‘shandan buyon, O‘zbekiston hududida birorta to‘liq Quyosh 
tutilishi hodisasi kuzatilmagan. Yurtimiz hududidagi navbatdagi Quyosh 
tutilishi esa, 2060 yilning 30-aprelida kutilmoqda. Nasib etsa, o‘sha to‘liq 
tutilish hodisasini, Qoraqalpog‘iston Respublikasining janubiy tumanlari, Xorazm viloyati, Navoiy viloyati, 
Buxoro viloyatining shimolidan so‘ng, qo‘shni Qozog‘iston Respublikasining Janubiy Qozog‘iston viloyati, 
Jizzax, Sirdaryo va Toshkent viloyatlarida hamda, Farg‘ona vodiysining shimoliy qismida kuzatish imkoni 
bo‘ladi. 
1
Bu davrda Movorounnaxrda Sulton Ahmad Mirzo (1451-1494), Far’gona va Toshkentda esa, Mirzo Boburning otasi Umarshayx 
Mirzo davlat boshqaruvida bo‘lishgan.