Asosiyqism I. Bob. Neft va gaz haqida bilishimiz kerak bo’lgan ma’lumotlar

DIFFERENSIALLASH USULI. Usulning mohiyati shundan iboratki, unda aniqlanadigan va standart rangli eritmalarning optik zichligi toza erituvchiga nisbatan emas, balki aniqlanadigan eritmaga nisbatan o’lchanadi. Bu usul katta konsentratsiyali moddalarni yuqori aniqlikda tahlil qilishda qo’llaniladi. Eritma rangining tezligini yoki yorug’lik yutilishini miqdoriy baholash uchun har xil asboblar qo’llaniladi: 1. Fotoelektrik kalorimetrlar — Ф ЭК-Н -52, 54, 57, Ф ЭК-56 M, Ф ЭК-60. Bu asboblar optik asboblar boiib, fotoelement yordamida polixromatik nurning yutilish darajasini o’lchashga asoslangan. Bu asboblar ikkita fotoelementli, ikki nurli bir xil prinsipial sxemalidir. Asboblar ikki nur oqimi tezligini o‘zgaruvchan diafragmalar yordamida taqqoslashga asoslangan. 2. Spektrofotometrlar — СФ-4А, СФД-2, СФ -5, 8, 9, 10, 16, 26. Bu fotometrlar monoxromatik nur yutilishni o’lchash uchun ishlatiladi. Nur manbayi sifatida 320—1100 nm to’lqin uzunlikda cho‘g’lanuvchi lampa, 315—630 nm to’lqin uzunlikda simob kvarsli va 220—320 nm to’lqin uzunlikda vodorodli lampa ishlatiladi.

Infraqizil (IQ )-spektroskopiya tahlil usuli Bu usul moddalarning kimiyoviy tuzilishini va tarkibiy qismining qanday funksional gruppa (guruh)lardan iboratligini aniqlashga yordam beradi. Bu usulda tahlil uchun juda oz m iqdorda m odda sarflanishi va tahlilning tez bajarilishi, aniqligi bilan boshqa usullardan afzal turadi. H ar qanday birikmaning o ‘ziga xos infraqizil spektri bo'lgani uchun bu spektr shu birikmaning pasporti ham deyiladi. H ar bir molekulada atom lar o ‘zaro kimiyoviy bog‘langan va doimiy tebranm a harakatda bo‘ladi. M asalan, m odda x va у atom - lardan tuzilgan bo‘lsa, ularning tebranishi prujinasimon qisqarish yoki cho‘zilish yo‘nalishida bo‘ladi. Bu atom larning tebranishi matem atik jihatdan Guk qonuniga asosan quyidagi formula bo‘yicha topiladi:

Neft mahsulotlaridan olingan organik m oddalar m olekulasi spektrining bu qismi ancha murakkab bo'lib, bu sohadagi yutilish (yoki yutilmagan qism) maksimum larini u yoki bu atom lar va atom gruppalariga xos, deb xulosa chiqarib bo'lm aydi. Lekin bu soha yaxlit molekulaga xos bo ‘lgani uchun undan foydalanib, yangi m odda ilgaridan m a’lum b o ‘lgan biror m odda bilan bir xil yoki har xilligini aniqlash mumkin. Buning uchun yangi m odda va m a’lum moddaning spektrlari 800—1500 s i r r 1 sohada bir-biriga taqqoslanadi. Spektrlar aynan bir xil bo'lsa, har ikkala m odda ekanligi isbotlangan bo'ladi. Yuqoridagilarga asosan lQ -spektrdagi 800—1500 sm^-1oraliq, «barmoqlar izlari sohasi» yoki daktiloskocho‘qqi soha deb ataladi. G ruppalar tebranishlari IQ-spektrda 1500 sm^-1 va undan yuqori (juda kam hollarda 1500 sm ^-1 dan kichik) sohalarda kuzatiladi. Gruppalar tebranishlari alohida gruppa (O H , N H , C—O, S—H, С —H va hokazo) uchun xosdir. M uayyan gruppa qaysi birikmada bo‘lishidan qat’i nazar (masalan, C = 0 gruppa aldegidlar, ketonlar, karbon kislotalarda bo ‘lishi m um kin), shu gruppa yutadigan nur chastotasi deyarli o'zgarm aydi. Boshqacha aytganda, turli m oddalar spektrlarida ayni gruppa uchun bir xil to'Iqin soni mos keladi. Masalan, C = 0 gruppaning valent tebranishlari -1700 sm^-1, OH niki 3550— 3650 sm -^-1, C =N niki -2250 sm^-1da kuzatiladi. Shunga ko'ra gruppalar tebranishlari ko'pincha tavsifiy chastotalar ham deyiladi. Tavsifiy chastotalar nom a’lum m odda molekulasida u yoki bu gruppalarning mavjudligini, shuningdek, nom a’lum m odda molekulasining tuzilishini aniqlashga yordam beradi.