Asosiyqism I. Bob. Neft va gaz haqida bilishimiz kerak bo’lgan ma’lumotlar

Infraqizil spektroskopiya usulida neft va gazdan olinadigan organik moddalarning tuzilishini o ‘rganish. Infraqizil spektroskopiyadan foydalanib, neft va gaz m ahsulotlari tarkibidagi m ddalar tuzilishini aniqlash uchun quyidagilarni amalga oshirish mumkin
Birinchidan, neftdan yoki gazdan ajratib olingan nom a’lum m oddaning IQ-spektrini m a’lum m odda spektri bilan taqqoslab, ularning bir xilligi isbotlanadi. Agar spektrlar bir xil bo ‘lmasa-yu, har ikkala m oddaning ko‘pgina xususiyatlari bir-biriga yaqin b o ‘lsa, bu yangi m odda yetarli darajada tozalanmaganligini ko‘rsatadi. Dem ak, IQspektroskopiya m oddalarining tozalik darajasini aniqlashda ham q o ‘l keladi.
Ikkinchidan, turli tip bog‘lari b o ‘lgan izom erlarni IQ -spektroskopiyadan foydalanib aniqlash oson. M asalan, C2H 60 formulaga ikki modda: etil spirt va dimetil efir to ‘g‘ri keladi. Etil spirtda О—H bog‘, dimetil efirda esa С —О bog‘ mavjud. Shuningdek, spirt spektrida О—H, dimetil efirda esa С —О bog‘ning yutilish maksimumi kuzatiladi. Izomerlarni bilib olishga doir yana bir misol keltiramiz. Neftdan olingan arom atik moddalarni arom atik halqalaridagi С —H bog‘larning yassi bo‘lmagan tebranishlari 700—800 sm" 1 sohada kuzatiladi. Orto-dialmashingan benzol hosilalarida esa bu soha 735— 770 sm* 1 ga mos keladi. Meta- va para-d i a I m as h inga n hosilalar muvofiq ravishda 750—810 sm *1, 800—860 sm* 1 sohalarda maksimumlarga ega. K o‘rinib turibdiki, dialmashilgan benzol hosilasining IQ-spektrini olish bilan uning qaysi izomer ekanligi to ‘g‘risida xulosa chiqarish mumkin. Izomerlarning spektrini etalon namuna bilan taqqoslab, aralashmadagi har xil izom erning nisbiy miqdorini ham aniqlasa bo‘ladi.
Uchinchidan, nom a’lum m odda molekulasida qanday gruppalar borligi yoki biror molekulada reaksiya natijasida qanday bog‘lar hosil bo‘lgani (yoki yo‘qolgani) IQ-spektrda shu bog‘larning yutilishi maksim umini kuzatish bilan aniqlanadi. Masalan, N —H gruppa metillansa yoki asetillansa reaksiya m ahsuloti spektrida N —H ning yutilish 36maksimum i yo‘qoiib, o ‘rniga N -m etil va N -asetil gruppalarining tavsifiy chastotalari paydo bo‘ladi. Bundan tashqari, IQ-spektrlardan foydalanib, faqat m uayyan gruppa to ‘g ‘risida emas, balki uning yon gruppalari to ‘g‘risida ham m a’lumot olish mumkin. Ayni gruppaning maksimum i uni qanday atom va gruppalar o ‘rab turganligiga qarab biroz o'zgaradi. Masalan, to'yingan aldegid va ketonlarda karbonil gruppa 1705— 1725 sm- 1 da maksim um ga ega b o 'lsa, karbonil elektronakseptor (F, Cl, С = N, > C = 0 ) gruppalar bilan bevosita tutash bo'lgan hollar (a-galoid yog‘ ketonlar ham da a-dekotonlar)da yutilish nisbatan yuqori chastotali soha (mos ravishda, 1725—1745 sm-1, 1710—1730 sm "1) da kuzatiladi. Aksincha, karbonil elektrondonor gruppalar (arom atik halqa yoki qo'shbog') bilan bog'langan hollarda esa, yutilish 20—40 sm- 1 dan kam chastotali tom on siljiydi.
To'rtinchidan, qaytar organik reaksiyalami sifat va miqdoriy jihatdan o'rganishda IQ-spektroskopiyadan foydalaniladi. Buning uchun spektrdagi yutilish tezligi alohida kom ponentlam ing yutilish tezligi bilan taqqoslanadi.^[3]