Ashyoshunosligi

Plitkaning sifatini tashqi ko‘rinishi bilan siniqlasfi
9.2-jadval
№
Ko‘rsaíkich norai
Ruxsat eiilgan farq
1-nav
2-nav
3-nav
1
Chiziqli o'lchamlari
bo‘yicha, mm
Uzunligi bo‘yicha 2,
qalinligi bo'yicha 1
2
Umumiy uzunligi bo'yicha
darz, mm dan kam:
3, 4, 8, 9 turlari 2, 6, 7,
11, 12, 13, 15
turlari
1, 5, 10, 14, 16 turlari
ruxsat
etilmaydi
5
10
13
15
3
Urilgan burcbaklar, mm dan
kam
ruxsat
etilmaydi
2
3
4
Yuza tomonídagi qirra
sinig‘i, mm dan kam
ruxsat
etilmaydi
2
4
5
Mushka diametri, mm dan
kam
1
2
3
6
Tasvirdagi noaniqlik
1, 7 m dan
ko‘rinadigan
xiralashib
ko‘rinmaydigan
tasvir
ruxsat
etiladi
3
7
Egilish, m m da
ruxsat
etilmaydi
1
0,75
1.5
1.5
8
Bir burchagining
ikkinchisiga nisbatan
qiyshayishi, mmda
1,5
1,0
2,0
1,5
3.0
3.0
9
Plitkaning yuza qismida
qatlamlanishi
ruxsat etilmaydi
va fakturali; yuzasidagi sirning xiliga ko‘ra — yaltiroq, qo‘ng‘ir va 
bir xil yoki ko‘p rangli xira tasvirli.
Guldor-mayolik qoplama plitkalar
— pishirish jarayonida tabiiy 
ravishda ranglanuvchi yoki rangli sir surtilgan qoplamali sopol 
ashyo. Bunday sopol plitkalar bilan qoplangan bino fasadi 
gilamsinion chiqadi. Toslikentda qurilgan 19 qavatli Ma’rnuriy 
bino va Amir Temur muzeyi kabi binolar bunga misol bo‘la oladi.
194

---

9.6-rasm.
Har xil rangli qoplama terrakot plitkalar
Sirli qatlam —
glazur eriganda pardozbop plitka yuzasida 
shishasimon holatga o£tadi. U oson eriydigan loyning buyum 
yuzasiga surtib, keyin kuydirganda hosil bo‘lgan qatlamdir. 
Siriangan plitka yuzasi juda tekis bolganligi tufayli unda suv 
yoki chang ushlanmaydi. Turli rangiar bilan qorishtirib surtilgan 
sirli plitkalar devor sirtini bezashda, me’morchilikda va boshqa 
niaqsadlarda ko‘plab isMatiladi.
9.9. Pardozbop va kislota eritmalariga ehidamli
sopol plitkalar
Kislota va ishqor eritmalari ta’siriga ehidamli sopol ashyolar 
kimyo zavodlaridagi asbob-uskunalami muhofaza qilishda ko‘p 
ishlatiladi. Masalan, quvurlar, zararli suyuqliklar saqlaydigan 
idishlar, shamollatish asboblari shular jumlasidandir. Sunday 
buyumlar tarkibida zararli aralashmalar (gips, kolchedan va h.k.) 
bo‘lmasligi kerak. Kislotalarga ehidamli sopol plitkalar 
«K» 
deb 
belgilanadi.
195

---

Sirli qatlam -
glazur eriganda pardozbop plitka yuzasida 
shishasimon holatga o‘tadi. U oson eriydigan loyning buyum 
yuzasiga surtib, keyin kuydirganda hosil bo‘lgan qatlamdir. 
Sirlangan plitka yuzasi juda tekis bo‘lganligi tufayli unda suv 
yoki chang ushlanmaydi. Turli ranglar bilan qorishtirib surtilgan 
sirli plitkalar devor sirtini bezashda, me’morchilikda va boshqa 
maqsadlarda ko‘plab isMatiladi. Pardozbop plitkalar yuqori sifatli 
loy qorishmasidan nam yoki nim quruq usul bilan tayyorlanadi.
Ko‘pincha binolarning ichki devorlarini qoplashda mayolik va 
fayans sopol plitkalar ishlatiladi.
Chintii va fayans
uchun asosiy xomashyo tarkibida, asosan, 
kaolinit minerali bo‘lgan tog‘ jinsi kaolin ishlatiladi. Barcha nozik 
sopol ashyolari tarkibini, asosan, dala shpati (mikrolin va boshqalar) 
bilan kvars tashkil etadi. Fayansning siqilishdagi mustahkamligi 
100 MPa gacha, suv shimuvchanligi 12% dan kam, chinnining 
mustahkamligi esa 200—500 MPa, suv shimuvchanligi 1% dan 
kam boladi.
Pardozbop sopol buyumlarning yanada jozibali, chiroyh boMishi 
uchun ular yuzasi angobli oq yoki liar xil rangli tuproq quyqasi 
bilan 0,25—0,44 mm gacha qalinlikda surtiladi.
Oq rangli angob qizdirilgan oq tuproqdan, rangli angob esa
tuproqqa obdan tuyilgan mineral bo‘yoq yoki sintetik pigmentlar 
qo‘shib tayyorlanadi. Me’morchilikda qoplama g‘isht va bloklar 
yuzasi angob bo‘yoqlari bilan surtilib pishiriladi.
Sanitar-texnik sopol buyumlarining tarkibidagi xomashyolar 
tniqdori 
9.3-jadvalda
keltirilgan.