Ashyoshunosligi

160

---

Bazalt
— yashirin kristalli, ba’zan shishasimon tuzilishga ega 
boMgan jins. Yer yuzasiga ko‘tariIgan jinslar ichida zichligi eng 
kalta (3300 kg/m3) bo‘lgan jinsdir. Bazaltni ishlash ko‘p mehnat 
talab etadi, ammo undan pardozbop buyumlar ishlash oson. Shu- 
ningdek, mineral paxta olishda ishlatiladi. Chunki uning erish 
harorati 1120—1300°C dan oshmaydi.
Diabaz
— dala shpati va avgitdan tashkil topgan kristall jins, 
rangi — to ‘q sariq, zichligi 3000—3100 kg/m3, siqihshdagi mustah- 
kamlik chegarasi 300—450 M Pa ga teng. Diabaz juda qattiq va 
nihoyatda zieh bo‘lganligi uchun rangli yo‘Uar qurishda va boshqa 
ishqalanish sharoitida ishlaydigan inshootlarda ko‘p qo£llaniladi. 
Diabazning boshqa jinslardan farqi uning erish haroratining 
kichikligidir (1200-1300°C).
Shu sababli maxsus rangli qurilish buyumlari diabaz erit - 
masidan quyib olinadi. Diabaz har xil plitalar, to ‘sinchalar va 
boshqa donah qismlar, shuningdek, mineral paxta tayyorlashda 
va asfalt-betonlar uchun to £ldirgich sifatida ishlatiladi.
Andezitlar
— plagioklaz, avgit va rogovaya obmankadan tashkil 
topgan rangli jins. Zichligi 2200—2800 kg/m3, siqihshdagi mustah- 
kamlik chegarasi 60-240 MPa. Andezit kislota va uning eritma- 
lariga chidamli. Qurihshda, asosan, kislotalar ta’siriga chidamli 
betonlar uchun yirik to ‘ldirgic-h sifatida hamda kislota saqlaydigan 
hovuz devorlarini qoplashda ishlatiladi.
Traxitlar
— rangi och sariq yoki kul rang bo‘lgan jins. Zichligi 
2200 kg/m3, siqihshdagi mustahkamlik chegarasi 50—100 MPa. 
Traxit devorbop toshlar hamda betonlar uchun to ‘ldirgich sifatida 
ishlatiladi.
Opal
(S i0 2 • 2HzO) tarkibida 2 dan 14% gacha suv bo‘lgan 
amorf (kristallanmagan) mineraldh. U rangsiz yoki xira oq bo‘ladi. 
Unda aralashmalar ko‘p bo‘lsa, sariq, ko‘k, qora ranglarda bo‘lishi 
mumkhi. Zichligi 1900-2500 kg/m3, qattiqligi 5 -6 , m o£rt.
Kaolinit
(A120 3 * 2 S i0 2 • 2N20 ) — dala shpati, sluda va har xil 
silikatlarning nurashi natijasida buzilishidan va maydalanib yanada 
parchalanishidan hosil bo‘lgan mineraldix. Rangi oq, qo‘ng‘ir va 
ko‘k tuslarda ham uchraydi. Zichhgi 2600 kg/m3, qattiqhgi — 1. 
Bu degani bo‘r singari vumshoq. Kaolinit tarkibida ko‘p mineralli
161

---

kaolin tuproqlari bor. Nozik va chiniii uchun yaxshi xomashyodir