Ashyoshunosligi

(
8.6-rasm
).
Konglomerat va brekchiya
— shag‘alning (yirikligi 20 mm 
g;icha bolgan) ohak, dolomit, loy, mergel, kremniy kabi tabiiy 
scmentlar vositasida zichlanishidan hosil bo‘lgan har xil rangli 
lins. Qirrali toshlaming yuqori bosim ostida sementlanishidan 
hosil bolgan zieh jins brekchiya deb ataladi. Ulaming ayrirn xillari 
cliiroyli boiganligi tufayli ular m e’morchilikda va pardozbop 
buyumlar tayyorlashda ishlatiladi. Anorganik moddalar bilan suv 
o'simliklari (diatom) orasidagi biokimyo jarayonlarida ranglar 
aralashishi natijasida hosil bo lg an jinsga diatomitlar deyiladi va 
ular kremniyh va tuproq-kremniy jinslar tarkibida ko‘p uchraydi.
Gips —
yumshoq (qattiq!igi-2), ziehligi 2100—2200 kg,/m3 ga 
long bo‘lgan mineral. Kimyoviy tarkibi bo‘yicha gips ikki molekula 
suvli kalsiy sulfatidan tashkil topgan (C aS04-2H20 ). Tuzilishi 
bo‘yicha gips oddiy yirik kristaUi (gips shpati) va ingichka tolali 
(selenit va donador gips) xillarga bo‘linadi. Tabiiy gips qurilishda 
ishlatilmaydi, ammo u gips bog‘lovehi moddalar olishda asosiy 
xomashyodir. Gips zaxiralari, ayniqsa, 0 ‘zbekistonda ko‘p tar- 
qalgan 
(8.6-rasm).
Ohaktosh —
yer qatlamining ustki qismida keng tarqalgan, 
tarkibi 92—98% kalsiy karbonatidan (C aC 0 3) tashkil topgan jins- 
dir. Ohaktosh ohak, loyh ohak yoki ohakli kremniy singari tabiiy 
boglovchi moddalardan tashkil topgan. Uning siqilishdagi mus- 
tahkamlik chegarasi 10—150 M Pa, ziehligi 1800—2500 kg/'m3 
(8.6-rasm ).
Ohaktoshning rangi undagi aralashmalaming miqdoriga qarab 
o‘zgaradi. Ohaktosh qurilishda bezakli betonlar uchun yirik 
to‘ldirgich va boglovchi moddalar ishlab chiqarishda xomashyo 
sifatida, yo‘l qurilishida va pardozbop devor bloklar tayyorlashda 
ishlatiladi.
163

---

Mergel —
ohaktoshning tuproq bilan har xil miqdorda arala- 
shishidan hosil bo‘lgan loysimon, yemirilishi oson bo‘lgan jins. 
Mergellardan, asosan, bog‘lovchi moddalar ishlab chiqarishda 
xomashyo sifatida foydalaniladi.
Magnezit
(M g C 0 3) - tabiatda kristall va am orf holatda 
uchraydigan m ineraldir. Kristalli magnezitning zichligi 2900— 
3100 kg/m 3, amorflisiniki esa 2900—3000 kg/m3 ga teng. U oddiy 
haroratda kislota ta’siriga chidamli 
(8.3-rasm).
Kristalli magnezit o‘tga chidamli buyumlar tayyorlashda, 
amorflisi esa kaustik magnezit sement ishlab chiqarishda ishlatiladi.