Ashyoshunosligi

(8.6-rasm).
Slaneslar
- to ‘k sariq, qora, och jigarrang, kulrang va qiziglsh 
rang xillarda boladi. Loy, xlor, sluda, qum va qayta kristallangan 
loyning yuqori bosimda zichlanishidan hosil bolgan qattiq jins. 
Oson silliqlanadi. Chidamli, tashqi va ichki devorlami qoplashda 
ishlatiladi 
(8.6-rasm).
Tuproqlar
- kaolinit, kvars, dala shpati, sluda, kalsiy va magniy 
karbonatlari va temir oksidi kabi minerallardan tashkii topgan 
sochiluvchan jins.
Tuproq, asosan, sopol buyumlar ishlab chiqarishda, qorish- 
malar uchun plastifikator sifatida va o lg a chidamli buyumlar 
tayyorlashda ishlatiladi. Tarkibidagi qum m iqdoriga k o ‘ra 
tuproqlar — og‘ir tuproq, tuproq, qumli tuproqlarga bolinadi.
Kaolin o‘tga chidamli oq rangda bo‘ladi. Kaolin chinni va 
tiniq sopol chiqarish sanoatida, qog‘oz, rezina olishda ko‘p ish­
latiladi.
Qum
— donalarining kattaligi 0,15 dan 5 mm gacha bo‘lgan 
sochiluvchan cho‘kindi tog‘ jinsi. Tarkibiga ko‘ra qumlar har xil 
rangdagi kremniy, dala shpati, ohaktosh va pemzali turlarga 
bolinadi.
Qum tarkibida tuproq miqdori 10% dan kam bo lsa - tuproqli 
qum, 10% dan ko‘p b olsa — qumli tuproq deb ataladi. Qumning 
o‘rtacha zichligi 1500 kg/m3 ga teng. Uni silkitib zichlanganda 
zichligi 1600-1700 kg/m3 gayetadi. Qurilishda rangh qum, asosan, 
bezakli beton va qorishmalar uchun mayda toldirgich sifatida 
ishlatiladi. Qbdan tuyilgan kremniy qumlari sementlar uchun aktiv 
gidravhk qo‘shiima sifatida ham ishlatiladi.
Shag‘al
— har xil tog£ jinslarining parehalanishidan hosil 
bolgan sochiluvchan jins. Tashqi ko‘rinishi bo‘yicha shag‘alning 
sirti silhq, yumaloq shaklda bo‘hb, yirikligi 5—80 mm ga teng. 
Zichligi 2700—2900 kg/sm3 ga teng. Kelib chiqishiga ko‘ra shag‘al 
tog‘, daryo va dengiz shag‘allariga bo‘linadi. Ular har turli rangdagi 
yumaloq, ignasimon, tuxum va yupqa patnissimon shakharda 
uchraydi. Yuzasi m um bilan qoplangan rangh shag‘al landshaft 
arxitekturada va bezakli beton olishda ishlatiladi.
162

---

Maydalangan xarsang toshdan chaqilgan toshlardan — sheben 
olinadi va betonlar uchun yirik to ‘ldirgich sifatida ishlatiladi.
Oniks
— so‘zi grekcha bo‘lib, onyx — «tirnoq» m a’nosini 
bildiradi. Boshqa rangli agat tog‘ jinslariga qaranda uning qatlami 
har xil rangda boladi. U har xil rangdagi qatlamlari va rasmi 
bilan, boshqa toshlarga nisbatan rangining ochiq va tozaligi bilan 
arxitektor-dizayneiiarning sevimli toshidir