Ao = — j podV = -poVo 0

0-qonun: Agar A sistema В sistema bilan, В sistema esa C sistema 
bilan muvozanatda bo‘lsa, unda A ham C bilan muvozanatda bo'ladi. 
"Muvozanatda" deganini 
" belgisi bilan belgilasak A  ~ В va В  ~ C  
dan A  ~ C ekanligi kelib chiqadi.
Bu intuitiv qonun ba’zi bir hollarda "temperaturaning mavjudligi" ni 
ifodalaydigan qonun sifatida, koddladi. 
Rostdan ham, ikkita, jismning 
termodinamik muvozanatini qandaydir kattalik orqali ifodalash kerak-ku, 
tajribadan esa, issiqligi bir xil bodga.n jismlargina, muvozanatda, turishi madum. 
Jism issiqligining odchami esa, - temperatura,
Temperatura, statist ik metod orqali kirit ilgan edi, statistikada, ushbu qonun 
tabiiy ravishda, keltirib chiqariladi.
Biz bu qonunni kiritishda, "sistema, muvozanatda," bodishi mumkinligini 
bir tabiiy holdek koTdik. Haqiqatda, chuqur kavlasak, bu ham bir postulatdir - 
tajribadan madumki, ixtiyoriy makroskopik sistemani o ‘z-o‘ziga, qo‘yib qoyilsa, u 
kichik bir vaqtdan keyin muvozanat holatiga, o ‘tadi, shuning uchun makroskopik 
sistemaning muvozanat holati bor deb qaraymiz.
Muvozanat holatida, sistemaning energiyasi minimumga, ega, bodishi kerak, 
har qanday o ‘za,ro ta’sirlar bunday shartga, bo'ysunavermaydi. 
Masalan, 
gravitatsion o ‘za,ro ta’sirda bodga.n jismlarning potensial energiyasi
G
(pV)2)
Gp2V b/3
r
koddnishga, ega,, todiq energiya, esa,
V 1/'6
E  = a V — bVb/3
53

---

ko‘rinishga keltirilacli [2]. Tushunarliki, bu sistema energiyasining minimumi 
yo‘q. 
Koinot mana shunday sistemaga misoldir. 
Rostdan ham, koinot 
muvozanat holatida turgan sistema, emas.
I- qonun: dE = d'Q + d' A  = TdS — PdV. Bu munosabat X IX asrning birinchi
yarrni va o'rtalarida fenomenologik y o ll bilan ornatilgan bo lib odatda 
energiyaning saqlanishi qonunining termodinamik formasi deyiladi.
Ammo bu formulaning juda, chuqur boshqa ma’nolari bor. 
Bu formuladan 
kelib chiqadiki, energiya, issiqlik va ish o ‘za.ro bir-biriga aylana oladigan 
kattaliklar eka.n. 
Bu esa, faqatgina, bu uchala kattalik bir xil asosga, ega, 
bodgandagina mumkindir. Gazning energiyasi unga, kirga.n molekulalarning 
mexanik harakatining kinetik energiyalarining yigcindisiga teng, demak, issiqlik 
ham molekulalarning mexanik harakatining namoyoni eka.n. 
Gaz bajargan 
ishi ham uning molekulalarining mexanik energiyasi hisobiga bodadi. Aytish 
mumkinki, issiqlik mexanik harakatning bir koddnishi eka.n, shu sababdan ba’zi 
holla,rda, termodinamika "issiqlikning mexanik nazariyasi" deyiladi.
Bu qonunni yopiq siklga, qodlaylik. Sikl yopiq bodsa, uning uchun A E  = 0 
bodishi kerak, demak, A Q =  —A A  eka.n. Bu sodda, munosabatdan koddnib 
turibdiki, ish bajarish uchun issiqlik kerak. Bu dega.ni, tashqaridan energiya, 
(issiqlik) olmaydigan abadiy dvigatelning bodishi mumkin emas. Tashqaridan 
issiqlik olmaydigan abadiy dvigatel birinchi tur abadiy dvigateli deyiladi.
Statistik metodlar orqali birinchi qonun keltirib chiqarilgan edi ((2.4)- 
paragrafga qarang).