Ao = — j podV = -poVo 0

---

ga teng. Gaz molekulalarining o ‘ng porshen ustida bajargan ishi
v2
Ao = — 
J 
PodV = -PoVo
0
ga teng. Gazning ichki energiyasining o ‘zgarishi
/SE = Eo — E\ = IS. A  = A\ + Ao = P\V\ — iTIT
ga teng. Demak, bu jarayon davomida, gazning entalpiaysi W  = E  + P V  
o'zgarmas eka.n:
Wi = W 2.
Jarayon davomida, gazning bosimi kamayishi kerak, chunki g'ovakdan gaz 
molekulalari o ‘z energiyasini yo‘qotib o ‘tadi. Shuning o ‘zidan ko‘rinib turibdiki, 
jarayon qaytmas bodadi - g'ovakli teshiklar yetarli darajada kichik deb 
qaraymiz, bunday teshiklardan gaz molekulalari o ‘z tezligini yo‘qotib o'tishi 
kerak.
2.9-mashq. 
Quyidagi munosabatni isbot qiling:
clW
CPdT +
dP.
Unclan kelib c.hiqib Joule-Thomson koeffisientini toping:
/k/r
V
— (Q 'T -1).
bp
Agar dW  = TdS + VdP ni dS = d W / T — V d P / T  ko'rinishda yozib olsak 
Joule-Thomson jarayoni uchun
w
T
<  0
eka.nligi kelib chiqadi. Yuqorida aytgan edikki bu jarayonda bosim kamayadi, 
demak, entropiya oshishi kerak. 
Joule-Thomson jarayonining qaytmasligi 
shundan hani kelib chiqadi.
2.12 
Termodinamikaning to ‘rtta qonuni
Termodinamika issiqlikning makroskopik, fenomenologik nazariyasidir. 
Ter- 
modinamikada fizik sistema o ‘zining bir nechta makroskopik xarakteristikalari 
va, ular orasidagi bogdanishlar orqali ifodalanadi. Makroskopik parametrlarga,
52

---

shu bobda, kiritilgan bosim, hajni, temperatura, issiqlik sig‘ imi, termodinamik 
potensiallar va, h.k.lar kiracli. 
Shu bobda, termodinamik potensiallar va, 
ularning hosilalari uchun keltirib chiqarilgan hamma munosabatlar ixtiyoriy 
makroskopik sistemalar uchun o ‘rinli bodga.n munosabatlardir.
Termodinamikaning asosiy qonunlari fenomenologik, ya’ni, tajriba asosida, 
mulohazalar yurutish yo‘ li bilan keltirib chiqarilgan. 
Bu bilan termodi- 
naniika, statistikadan farq qiladi. 
Statistikada makroskopik sistemalarning 
qonuniyatlari a.tomistik tasavvurlar asosida keltirib chiqariladi. Termodinamika 
uchun esa, makroskopik sistema atomlardanmi yoki boshqa narsalardanmi 
tuzilganligining axamiyati yo‘q, eng muhimi bu sistema, termodinamikaning 
qonunlariga bo'ysunishi kerak. Termodinamika, statistikaning bir hususiy holi, 
ammo ham tarixan, ham anialiy tomonda.n uning mustaqil axamiyati juda, 
kattadir. Bu qonunlar quyidagicha, koddnishga, ega,: