Annotatsiya. «O’zbekiston tarixi» bo’yicha tayyorlagan ma’ruza matnlari fanning barcha ma’lumotlarini o’z ichiga qamrab olgan. O’quvchilarning tarix sohasidagi bilimlarini shakillantirishga qaratilgan

Savol va topshiriqlar

1. Turkiston respublikasida sovet hokimiyatiga qarshi qurolli harakatni keltirib chiqargan sabablarni ochib bering.

2. Harakatning ko’zga ko’ringan rahbarlari, ishtirokchilari va ularning maqsadlari, ilgari surgan g'oyalari haqida gapirib bering.

4. Farg'ona vodiysida olib borilgan jangovar harakatlarni ta'riflab bering.

5. Harakat nima uchun aynan Farg'ona vodiysida boshlandi? Bu haqda o’z fikringizni ayting.

12-§. IQTISODIY INQIROZDAN CHIQISH TADBIRLARI. YANGI IQTISODIY SIYOSAT VA UNING

NATIJALARI

Reja:

1.Iqtisod sohasidagi yangi chora-tadbirlar hamda siyosatning mazmun-mohiyati

2. Turkistonda iqtisodi yotdagi kelishuvchilik jarayonlar

Xo’jalikning vayronligi, qa-hatchilik jamiyatning barcha qatlamlari, ijtimoiy-siyosiy tashkilotlar, guruhlar faoliya-ti, manfaatlari, qarashlari, kayfiyatiga jiddiy ta'sir ko’rsatdi. Ular iqtisodiy inqirozdan chiqishni qafiy talab qilish bilan birga, buning yo’llari to’g’risida ham mushohada qildilar. Turkistonda aholining ko’pchiligi-ni tashkil qilgan dehqonlar razvyorstka asosida ortiqcha mahsulotni tortib olishni to’xtatishni, majburiy mehnat-ga jalb qilishni, savdo, mol ayirboshlashni tartibga so-lishni talab qildilar. Hunarmand-kosiblar materiallar olish, tayyor mahsulotlarni sotish uchun sharoitlar bo’lishi talabi bilan chiqdilar. Ishchilar, idora xodimlari, ziyolilar xo’jalikni oyoqqa turg’izish asosida ishsizlikka, qahatchilikka barham berish, hayot darajasini ko’tarish-ga intildilar, madaniy-ma'rifiy muammolarga diqqatni qaratdilar. Nihoyat, sobiq korxonalar egalari, tijorat ahli iqtisodiyotdagi inqirozli ahvoldan qutulish uchun mulkdorlar faoliyati, moddiy manfaatdorlik tamoyillari, pul-tovar munosabatlarining tarixan hal qiluvchi rol o’yna-ganiga jamoatchilik diqqatini tortdilar.

Sovet hokimiyatining inqilobiy o’zgarishlari, ilgari surgan so'1 xayoliy, hayot voqeligidan butkul uzoq siyosati mag’lubiyatga uchragan bilan bir qatorda bol-shevistik hukumatga halokatli xavf tug’dirardi. Mar-kazdagi «dohiy»lar buni tushunib yetdilar. Ular o’rtasida kurash keskirdashdi. Og’ir iqtisodiy vaziyat, jumladan, Turkistondagi ahvol iqtisodiyot tarmoqlarida, uni bosh-qarishda tub o’zgarishlar yasash zarurligini ko’rsatdi.

1921-yil boshlarida qator muhokamalar natijasida iqtisodiyot sohasida bir qator ko’nikmalar e'lon qilindi, bu sovet mamlakatida yangi iqtisodiy siyosat (YalS) nomini oldi. Uning asosiy mazmun-mohiyati harbiy kommunizm siyosati, oziq-ovqat razvyorstkasi dehqon mahsulotlarini tortib olishni yo’q qilish, mulkchilikning turli shakllari, soliqlar tizimini joriy etish va erkin bozor-ga o’tishdan iborat edi.

o’ta salbiy inqilobiy o’zgartirishlarni tanqidiy qayta qurish, ulardan voz kechish bozor munosabatlariga asoslangan yo’lning tiklanishini bildirmas edi, albatta. Hokimiyat batamom erkin rivojlanish jarayoniga yo'l ochish, iqtisodiyot ustidan siyosiy-partiyaviy nazorat va ta'sirni bo’shashtirib yuborishni xohlagan emas. Xalq xo’jaligida yetakchi tarmoqlar — yirik korxonalar, temir yo'l, tashqi savdo, Turkistonda paxtani qayta ishlash korxonalari — davlat tasarrufida saqlab qolinib, ularni tiklash, ishga solish rejalashtirildi. Boshqa tarmoqlarni vayrongarchilikdan qutqarish uchun shaxsiy sarmoya-larni jalb qilish, qishloqda va shaharda chakana tad-birkorlik, ijara, yollash-yollanish, savdo erkinligi e'lon qilindi. Xo’jalik faoliyati, munosabatlarining soliqlar orqali boshqarilishi, qishloqda natural oziq-ovqat solig’ining joriy qilinishi ko’zda tutildi. Shahar bilan qishloq o’rtasidagi iqtisodiy munosabatlarga siyosiy tus berilib, mol-tovar ayirboshlash mo’ljallandi. Dehqon xo’jaliklarini soliqqa tortish asosan oziq-ovqat, birinchi galda g’allakorlik borasida nazarda tutilgan. Boshqa ekinlar, xususan, paxta to’g’risida aniq ko’rsatmalar dastlab bo’lgan emas. Shunga qaramay, Turkistonda yangi iqtisodiy siyosat asosida xo’jalikni jonlantirish, ish-lab chiqarish kuchlarini tiklash uchun imkoniyatlar paydo bo’ldi. Hokimiyatning iqtisodiy siyosatida yangi tadbirlar muayyan maqsadlarga yo’naltirilgan edi.