Aniq va tabiiy fanlar metodikasi

1. Markaziy Osiyoda o‘rta asrlarda yashab ijod etgan buyuk mutafakkirlarni geografiya darslarida ilmiy merosidan foydalanish.

Markaziy Osiyoda o‘rta asrlarda yashab ijod etgan buyuk mutafakkirlar Muhammad Muso al-Xorazmiy, Abu Nasr Farobiy, Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino, Amir Temur, Alisher Navoiy, Zahiriddin Muhammad Bobur va boshqa allomalarning asarlarida inson, tabiat va jamiyat munosabatlari, atrof-muhitni muhofaza qilish, tabiat boyliklarini asrash, yuksak ekologik ta’lim-tarbiyaga doir ko‘plab ibratli hamda hikmatli mulohazalari yoshlarimizni yuksak ma’naviyatli barkamol shaxs va ekologik kompetentli kadrlar qilib tayyorlashda juda katta ahamiyat kasb etadi.

Buyuk allomalarimiz asarlarida geografikma’lumotlarni shakllanganlik darajasini quyidagi ibratli qonuniyatlar asosida ko‘rish mumkin:

• tabiat va undagi muvozanat;
• atrof-muhitga zarar yetkazmaslik;
• tabiat zahiralaridan oqilona foydalanish va ko‘paytirish;
• tabiat resurslariga mas’uliyatli munosabatda bo‘lishlilik;
• suv hayot manbai ekanligi va uni ifloslamaslik;
• tabiat insonni boquvchi manba: tabiat –ona, tabiat –aql sferasi;
• turar joylarni ozoda tutish, bog‘lar va gulzorlar barpo etish masalalari muayyan darajada o‘rin olgan.

“Surat al-arz” (Yer tasviri) kitobida dunyo, qit’alar, okeanlar, qutblar, ekvator, sahrolar, ko‘llar, o‘rmonlar, barcha mamlakatlar, o‘lkalar, ularning o‘simlik va hayvonot dunyosi, tabiiy zahiralari, aholisi, urf-odatlari, ijtimoiy faoliyatlari, zichligi va boshqa muhim ma’lumotlar keltirilgan. Asarda bir necha izohlar, xaritalar mavjud bo‘lib, Orol dengizining tasviri ham berilgan. Bundan tashqari 637 ta muhim joylar, 209 ta tog‘ning geografik tafsilotlari o‘z aksini topgan.

Olim tomonidan daryo suvlari qurib, ifloslanib, inson boshiga turli falokatlar yog‘ishi mumkinligi ta’kidlangan. Al-Xorazmiy o‘rta asr fani tarixida birinchi bo‘lib, Orol va Kaspiy dengizlarni ikkita alohida dengiz ekanligini isbotlaydi.

Allomaning Biling-ki, daryoning ko‘zlari yoshlansa, uning boshiga g‘am, kulfat tushgan bo‘ladi. Odamlar, daryodan mehringizni darig‘ tutmanglar deya qilgan murojaati bugungi kunda ham insonlarni ekologik xavfning oldini olishda muhim chaqiriq bo‘lib xizmat qiladi.