Andijon mashinasozlik instituti "mashinasozlik texnologiyasi"

Oltingugurt oksidi (SO) xavoda kup tuplansa insonlarda bronxit, gastrit va upka kasalliklarini vujudga keltiradi.
Uglerod oksidining (SO) xavoda ortib borishi tufayli inson or-ganizimida gemoglobin susayadi, yurak, kon-tomir tizimlarida buzilish-lar sodir buladi, arteroskleroz xastaligi rivojlanadi, bosh aylanadi, ogriydi, yurak tez-tez urib, uyku buziladi, kishi tajang bulib koladi.
^{Vodorod sulfid (N}2^{S) gazining xaddan tashkari kupayib ketishi natijasida} insonning boshi ogriydi, kayt kiladi, darmonsizlanadi va xatto xid bilish kobiliyati zaiflashadi.
Ftor birikmalari ta’sirida esa burundan kon keladi, tumov paydo bu-ladi, odam yutaladi.
^{Azot oksidlari (NO, NO}2^{, NO}3^{) tufayli upka xastalanadi, kon bo-simi} pasayadi va natijada bosh aylanib, xushidan ketadi, kayt kiladi, nafasi bugiladi.
Inson organizmi uchun zararli bulgan xar xil changlar yil sayin at-mosfera tarkibida kupayib bormokda. Zararli chang va boshka kattik zar-rachalar sanoatlashgan rayonlarda, shaxarlarda kishloklarga nisbatan kup Bular inson organizmiga xavo bilan birga kirib, ularda xar xil xasta-liklarni vujudga kelishini tezlashtiradi. Chang zarrachalari inson teri-sini xususan shillik pardalarini zararlaydi, kuz xastaligini tezlashti-radi.
ta’sir etadi. Ayniksa tsement zavodi, tog-kon sanoatidagi keraksiz tog jinslari (otval), sanoat chikindilaridan kelgan changlar, konlarda, yulz kurilishida, tugon kurilishida utkaziladigan portlashlardan vujudga kelgan changlar atrofidagi usimliklarga salbiy ta’sir etadi.
Atmosferaning ifloslanishi xayvonlarga xam salbiy ta’sir etadi. Xayvonlar xavodan nafas olganda xamda usimliklar bilan ovkatlanganda uning organizmi zaharli chang (ftor, kurgoshin, surma va boshkalar) va xar xil gazlar bilan zaharlanadi. Xozir xayvonlar orasida "sanoat flyuoroz" kasali keng tarkalgan bulib, u suvda, yem-xashakda va xavoda tuplanib kolgan ftor moddasi tufayli vujudga kelgan. Florida shtatining Polk okrugidagi bir necha fosfat zavodlaridan chikkan tutin tarkibidagi ftoritdan zaharlanib 30000 bosh karamol kirilib ketgan. Shuningdek rangli metallurgiya zavodidan chikkan kurgoshin yoki pulat eritish zavodidan chikkan molibden bilan xam zaharlanish mumkin. Atmosferaning ifloslanishi tunuka tomlarning zanglashini, binolar va boshka inshootlar nurashini, korroziyaga uchrashini xam tezlashtiradi. Shu sababli xavo kuprok ifloslangan shaxarlarda korroziya jarayoni kishloklarga nisbatan 100 marta ortikrokdir.
AKSHning atrof-muxitni muxofaza kilish agentligining ma’lumotiga kura, xavo ifloslanishi tufayli insonlarning xalok bulishidan, korroziya materiallarning yemirilishidan, usimlik va kishlok xujalik ekinlarining zararlanishidan 4.9 mlrd. dollar, umuman atmosfera ifloslanishidan esa yiliga 16 mlrd. dollar zarar kuradi.
Suv resurslarining ifloslanishi va buzilishi deganda biz suvda xar xil organik, noorganik, bakterialogik va boshka moddalar tuplanib kolib, uning xossalari
(rangi, tinikligi, xidi va mazasi) va kimyoviy tarkibining va xossalarining (reaktsiyasi uzgaradi, organik va mineral kushimchalar mikdori ortib, zaharli birikmalar paydo bulishi va boshkalar) uzgarishini, suv yuzasida xar xil moddalar suzib, tagiga chukaverishi, suvning tarkibida kilorodning kamayib borishi, uzini uzi tozalash jarayonini, yirik issik elektrostantsiyalarini issik okova suvlarni tashlash xamda suvda biogen moddalarni (azot, fosfor, va boshk.) kelib kushilishi tushiniladi.
Inson va uning kundalik turmushida hosil bo’ladigan chiqindilarni quydagicha taqsimlash mumkin:
-hovli va xonalarni supurganda hosil bo’ladigan xas va chiqitlar; - ovqat qoldiqlari;
-kir va yuvindi suvlari;
-molxona, it, mushuk va shular kabi uy hayvonlprining chiqitlari; - kishining hojati va siydigi;
-eskirgan kiyim va latta-puttalar;
-remont chiqitlari;
-yaroqsiz buyum, idish va uy anjomlari.
Bu chiqindilar har bir kishi hisobiga kuniga 5-10 kilogrammdan 15-20 kilogrammgacha chiqishi mumkin. SHu zaylda to’plangan chiqindi bir oyda yarim tonnani, bir yilda esa 7-8 tonnani tashkil etadi. Bu demak 5-6 kishi yashaydigan xonadandagi chiqindi bir yilda 35-40 tonnani tashkil qiladi, degani. Buncha miqdordagi chiqindini o’z holiga tashlab qo’yishuy atroflari va hovlini chiqindixonaga aylantirish,degan gap. Bu hol nafaqat shu xonadandagi ko’rimsizlikga, balki shu oila a’zolarining kasalliklariga ham sabab bo’ladi. Chunki, ana shu chiqindilar tarkibida ichburug’, icherlama, sariqning A turi, salmonellalar, vabi kabi yuqumli oshqozon-ichak kasalliklarining, sil, qoqshol kabi o’ta xavfli yuqumli kassalliklarining; exinokokk, teniarinxoz, enterobioz kabi gijja kasalliklarining mikroblari va tuxumlari juda ko’p bo’ladi. Ular bu chiqindilarda nafaqat saqlanadi, balki uzoq vaqtgacha yashab, ko’payadilar ham. Masalan; ichburug’ ichterlama, vabo kasalliklarining tarqatuvchilari tuproqta va ochiq suvlarda 2-3 oygacha yashaydi. Sariqning A turi virusi, sil, qoqshol hamda gijja kasalliklarning tuxumlari esa bunday shariotlarda butun yil davomida yashaydi. Bundan kurinib turibdiki, bunday hovlilarda yashagan oila a’zolar har doim biron bir yuqumli kasalliklar bilan kassallanish xavfida yashaydilar va albatta bu shunday bo’ladiyam.
Chiqindilar ichida eng xavflisi kishi hojati hisoblonadi. Chunki, kishi hojati mohiyatan mikroblardan tashkil topgan. Sababi, ichaklardagi, asosan yo’g’on ichakdagi ovqatlarni parchalanish jaraeni asosan mikroblar ishtirokida bo’ladi. Bu vaqtda ular kishi organizmi uchun hesh qanday zarar keltirmaydi. Aksincha ular organizmning tarkibiy qismini tashkil etib, uning haetiy jaraenlarida qatnashadi. Ularninig ayrimlari vaziyat va sharoit o’zgarishi bilan zararli xususiyatlarni orttirib oladi va kishi organizmiga tushganda kassallik chaqiradi. Masalan, ichak taeqchasi deb ataluvchi mikrob shunday xususiyatga ega. Bundan tashqari, kishi o’z haeti davomida bir qancha yuqumli oshqozon-ichak kassaliklarini o’tkazishi mumkin. Bunday kasalliklar bilan og’rigan kishilarning ichaklarida shu kasalliklarining
mikroblari o’z shakl va xususiyatlarini o’zgartirgan holda saqlanib qoladi va ikkinchi bir organizmga tushsa darhol faollashib, shu kasallikni chaqiradi. Bunday xususiyatlar ichburug’, ichterlama, sariqning A turi, vabo kabi kasalliklarga xos. Oqibati jiqatidan it, mushuk kabi uy hayvonlarning hojati ham nihoyatda xavfli. Sababi, bu hayvanlar xuddi odamlardek ovqatlanadilar. Shuning uchun ularning hojatlari ham organik chirindilardan iborat bo’ladi. Organik chirindilar esa asosan mikroblardan iborat. Bundan tashqari, ular xom go’sht va organik chiqitlar bilan oziqlanganliklari uchun turli xil gijjalarning tuxumlarini o’zlariga yuqtirib oladilar va ularning tanasida yetilgan gijjalar odamlarga yuqib, jiddiy kassaliklarni keltirib chiqaradi. Masalan, exinokokk, teniarinxoz kasalliklari odamga shu tariqa yuqadi. Yuqumli kasalliklarning tarqalishida kir suvlari ham katta rol o’ynaydi. Ko’pincha kiyimlar, asosan ichki kiyimlar, jumladan dastro’mol, sochiq, choyshablarning ham yuqumli kasalliklarni mikroblari bilan ifloslanish ehtimoli ko’p bo’ladi. Chunki, kupgina yuqumli kasalliklarning mikroblari ter, tupuk, so’lak kabi tana ajiratmalari bilan ajiralib chiqib, ichki kiyimlar va shaxsiy buyumlarni ifloslantirishi mumkin. Sariqning A turi virusi, sil taeqchasi, enteribioz, tenirenxoz kabi gijja kasalliklarining tuxumlari, zaxm, so’zak kabi tanosil kasalliklari mikroblari shunday xususiyatga ega. Shuning uchun kir suvlarini to’g’ri kelgan joyga toshlash atrof-muhitda yuqumli kassaliklar xavfini ko’paytirishga shariot yaratadi. Ovqat qoldiqlari mohiyatan mikroblar uchun ham ovqat hisoblanadi. Shuning uchun ko’pgina ulalda saqlanadi, yashaydi va hatto juda yaxshi ko’payib boradilar. Ularni ochiq qoldirish, to’g’ri kelgan joyga tashlash, atrof-muhitda zararli mikroblarni ko’paytirib, bu ham yuqumli kasalliklarni tarqalishiga olib keladi.Bulardan tashqari, chiqindilar uy atroflari va hovlida to’planib qulaysizlik, madaniyatsizlik, ularning qurib havoga ko’tarilishidan yaki chirishidan nafas bilan olinadigan havoning ifloslanishi,badbo’y hidlar va shular kabi nafaqat sog’liqqga, balki kishining kundalik turmushiga ham xalaqit beruvchi bir qancha muammolarni keltirib chiqaradi. Hovli, uyva uning xonalarida tozalik va botartibliktni ta’minlash uchun har bir kishi tozalik, ya’ni sanitariya va gigiena haqidagi bilim va talablardan xabardor bo’lishi kerak.