Andijon davlat unibersiteti psixologiya kafedrasi

bilimdonligi 
uniig atrof-muhit, tabiat va jamiyatda rыy beraetgan murakkab hodisalar-
ni, kishilar ыrtasidagi munosabatlarni anglash, baho-lash, ыzi haqida tыgri tasavvurga ega bыlish negizida 
haetda, kundalik turmush va ongli faoliyatda namunali ishlarni bajarish, insoniy fazilatlarga amal qilishni taqozo 
etadi. Bugungi kunda yoshlar 
tarbiyasi 
oldida tur-gan eng muhim vazifa ham - kelajagimiz bunyodkorlarida aynan 
shunday sifatlar majmuini shakllantirishdir. 
Fanlar tarixidan ma’lumki, falsafa fani ilmlar-ning eng yutsori pog’onasi bыlib, eng fozil va donishmand 
insonlar ushbu soha bilan shug’ullanganlar. Lekin fal-safaning nazariy hamda amaliy qismlari bыlib, birin-chi 
qismi uch bosqichdan: tabiatshunoslik, matematika va metafizikadan; amaliy kism ham uch qismdan: 
- shaxs haqidagi ilmlar; 

---

14 
. - insonning ыzaro munosabatlari haqidagi ilmlar; 
- mamlakatni 
boshqarish 
ilmi 
qysmlariga 
bыlinadi. 
Bizningcha, bilimdonlikning yuksak pog’onasi barchg 
ilmlar sohibining didi, fahm-farosati va zukkoligini taqozo etadi. Ya’ni ma’rifatli, bilimga chanqoq 
shaxs tabiat va jamiyat, inson tafakkuri va ma’naviy dunyosiga aloqador barcha bilimlarga befarq emasligi, 
ularni mukammal egallagani bilan farqlanadi. SHunday avlod-gina murakkab texnologiya, xalqaro 
munosabatlar rivoj-langan davrda xalq xыjaligining ustuvor yыnapishlarini boshqaruvchi yuqori malakali 
mutaxassis sifatida davlat va jamiyatga foyda keltirib ishlay oladi. Bugungi kunda tatьlim tizimining asosiy 
vazifasi - kadrlar tayyorlash milliy siyosatining ustuvor yыnalishlaridan kelib chiqa-etganligi mantiqan tыgridir. 
Ijtimoiy psixologiya ham bilimdonlik tushunchasi-ning mohiyatiga ыziga xos tarzda yondashadi va 
uning serqirraligini e’tirof etadi , Psixologik nuqtai na-zardan olib qaralganda shunday muhim jihat 
mavjudki, u ham bыlsa, aniq ilmlar sohasida bilimlar hamda shaxsning jamiyatdagi insoniy, 
mafkuraviy, huquqiy, siyosiy, demokratik munosabatlar tыg’risidagi bilimla-rining ыzaro uyg’unligi 
masapasidir, 
Ыzbekiston sharoitida ushbu masalaning ijobiiy tarzda hal qilinishiga Prezidentimiz I.A.Karimovning 
1996 yil "Ma’naviyat va ma’rifat jamoatchilik Markazlari faoliyatini takomillashtirish va ular samarador-ligini 
oshirish tыg’risidagi" Farmoni, Respublika Oliy va ыrta maxsus ta’limi vazirligining ushbu Farmoni ыquv 
yurtlarida bevosita bajarishga qaratilgan qator buyruq va qarorlari, turli ыquv maskanlarida "Ma’na-viyat
va ma’rifat asoslari" kurslari ыqitilishining tashkil etilishi sezilarli rol ыynadi. Ma’naviyat soha-sidagi 
islohotlar, amalga oshirilgan va oshirilayotgan ishlarning ahamiyati shundaki, ular yoshlarda ыz xalqi 
madaniyati, Vatanining ыtmishi va buguni, milliy qadriyatlarga tыgri munosabatlarning shakllanishiga 
sabab bыlmoqda, bu esa ziyoli, bilimdon kishilar uchun eng za-rur fazilatdir, Aks holda, olam siru 
asrorlarini chuqur bilgan, kiziqishlari doirasida jiddiy izlanishlar olib borishga tayyor shaxs, agar u bu 
bilimlarni av-val ыz xalqi, millati, yaqinlari manfaatiga yыnaltira olmasa va uning jamiyat taraqkiyotiga 
aloqasini tasavvur qila bilmasa, ma’naviyati qashshoq, iqtidori esa samarasiz, xudbin sifatida baholanadi. SHu 
bois ham mamla-katimiz oliy va ыrta ыquv yurtlarida, maktablarda "Ma’naviyat saboqlari"ning kiritilishi, 
ulardan kutila-etgan samara aynan ana shu ezgu niyatlarning amalga oshi-shiga sabab bыlmoqda. 
Bugun tashqari, Prezidentimizning qator viloyatlar, xalq deputatlari Kengashlarining navbatdan tashqari 
sessiyalarida sыzlagai nutqlarida yana bir yoshlar bilimdonligiga aloqador jihat aniqlandiki, "1997-yil Inson 
manfaatlari yili" deb e’lon qilingan davrda ularning xuquqiy ongi va madaniyatini oshirishga katta e’tibor 
qaratildi. Darhaqiqat, yoshlar tarbiyasidagi kыplab muammolar aynan shu masalaga kelib taqalishiii hayot 
isbotladi. Respublika Oliy va ыrta maxsus ta’lim va-zirligi ham ыzining qator hujjatlari. bilan bu masalaga 
yanada oydinlik kiritib, oliygohlarda talabalar hukuqiy madaniyatini ыrganish va uni shakllantirishga 
qaratilgan aniq vazifalarni topshirdi. 
Farg’ona Davlat universiteti 'olimlari huquqiy ong, bilimlar bilan huquqiy madaniyat ыrtasidagi ыzaro 
aloqani ыrganish maqsadida sotsiologik tadqiqot ыgkaz-ganlar. Ma’lum bыlishicha, talaba yoshlarning bilim do-
irasida Respublikaning asosiy Qomusi, uning mohiyati, qonunchilik shartlari va mazmuni haqida tasavvurlar 
mavjud, ya’ni huquqiy ongning shakllanganlik darajasi 2-4 kurs talabalarida taxminan 70-75%ni tashkil etgan 
bыlsa, huquqiy madaniyat mezoni haqidagi tasavvurlari 18-20%ni tashkil qilgan, xolos. 
Nihoyat, yuqoridagilarga aloqador yana bir jihat borki, bu yoshlarning psixologik savodxonligi va 
uni oshirish masalasidir. 
Psixologik savodxonlik tushunchasining asl mohiyati -bu shaxsning ыzi, uning hissiy kechinmalari, 
munosabat-lari majmui bilan jamiyat va undagi shaxslararo muno-sabatlar tizimi, qadriyatlar, ma’naviyat 
tыg’risidagi tыla tasavvurlaridir. Psixologik nuqtai nazardan bilimdon odam tasavvurlarida ob’ektivlik va 
xolislik sifatla-ri mavjudkim, shu tufayli u ыz "Meni"ni mukammallash-tirish va ыzgalar bilan tыg’ri 
munosabatlar ыrnatish qobiliyatiga ega. Tыg’ri, hayot, undagi vaziyatlar, hodisalar, shaxsiy tajriba shaxsni 
ma’lum yыnalishda rivojlanishiga sabab hisoblanib, uning ma’lum ijtimoiy tasavvurlari tizimini hosil qiladi. 
Lekin stixiyali, tajri-badagi "xatoliklar" va "yutuqlar" evaziga orttirilgan psixologik savodxonlik aniq 
maqsadga yыnaltirilgan, shaxs va jamiyat manfaatlariga, aniq tahlil va ezgu niyatlarga tayangan 
bilimdonlikdan farq qiladi. Masa-lan, boshqaruv tizimini oladigan bыlsak, rahbar va xo-dim ыrtasidagi 
munosabatlarning tыg’ri yыlga qыyilmaganligi kыpincha shaxslararo ziddiyatlar va nizolarni keltirib 
chiqaradi. Lekin agarda rahbarning faoliyati maqsadlarida xodimning individual xususiyatlari va ijtimoiy 
kutishi hamda iqtidori hisobga olinib muloqotga kirishilsa, muloqot samaradorligini oshiruvchi usullardan 

---

15 
foydalanilsa, natija ыzaro kelishuv va tomonlarning hamfikrliligi bilan yakunlanadi. Yangi davr kishisi, umuman 
ishlab chiqarishning turli sohalarida faoliyat kыrsatayotgan shaxslar maxsus dastur asosida muomala texnikasi va 
ыzini ыzi tarbiyalash texnologiyasini egallasalar, unda ijgimoiy faoliyat samarasi ortadi. 
Psixologik savodxonlik yana shuning uchun ham zarur-ki, kыpincha inson ыz iqtidori va imkoniyati 
darajasida aniq tasavvur qilmaydi, bilimgoh yoki kasb tanlashda ыzgalar ta’siriga berilib, muayyan xatolikka yыl 
qыyadi. Buning oqibatida nafaqat ыsha shaxs aziyat chekadi, balki jamiyatga zarar keltiradi. Har bir shaxs ыzini 
ыzi tar-biyalashning malakalariga ega bыlishi, autotrening ele-mentlaridan boxabar bыlishi, ыzgalar bilan 
muloqotga tayyorligi - treninglarda kыnikmalar hosil qilishi, "ыzgacha bыla olish san’ati", uning ruhiy 
barkamolligiga zaminligi tufayli jamiyatda sog’lom insoniy munosabat-lar ustun turadi. Bilimdon kishilar ыzining 
bilim ti-zimidan ham unumli, ham samarali foydalanish imko-niyatiga egadirlar. Zero, ba’zan bilimlar doirasi 
keng-ligi sababli dimogdorlik illati yuzaga kelishi, sa-lohiyati bыyicha ыz ыrnini topolmaslik ыz-ыzini quyi 
baholash barkamol shaxs taraqqiyoti uchun salbiy ta’sir kыrsatadi. 
Demak, ijtimoiy psixologik bilimdonlikdan kыzlangan asosiy maqsad yoshlarni bыlg’usi ijtimoiy 
faoliyatga psixologik jihatdan tayyorlash, ularda insoniy fazi-latlar shakllantirish, kommunikativ bilimdonlik va 
shaxslararo muloqotning murakkab shakllariga muvo-fiqlashuv jarayonlarini tezlashtirishdir. Bugungi tala-balar 
ertangi kunning bunyodkorlari, vatanparvarlari, mehnatsevar insonlar, jamoalarni boshqaruvchi ziyoli-lar bыlib 
yetishishi kerakligini hisobga olsak, ulardagi bilimdonlik darajasi va kыlamining keng bыlishining ahamiyati 
shak-shubhasizdir. Zero, yuksak, teran va atrof-licha fikr yurita oladigan va ijtimoiy faoliyatidan el yurtga naf 
yetkazadigan insonlargina kamolotga erishishi mumkin. Bu jarayonda ijtimoiy psixologiya ыzining faol metodlari 
va qonuniyatlari bilan ыz hissasini qushadi.