Andijon davlat unibersiteti psixologiya kafedrasi

Muloqot jarayonida va hamkorlik faoliyatida o`qituvchining o`quvchi | talaba | larga ta'sir 
o`tkazishi natijasida ular :
-o`z-o`zini va o`zgalarni hurmat qilish, 
-o`z-o`zini va boshqalar faoliyati, xulqini baho lash, 
-o`z-o`zini va o`zgalarni nazorat qilish,
-o`z-o`zini anglash va boshqalarni tushunish,
-o`z-o`zini boshqarish | ham bilish va faoliyatida, ham xulq-atvorida | . 
-o`z-o`zini takomillashtirish va yangi fazilatlarni egallash,
-voqelik mahsulini oldindan bashorat qilish shakllanadi. 
Do`stona muomala o`quvchi | talaba | bilan o`qituvchi o`rtasida bilimlarini puxta o`zlashtirishni 
ta'minlaydi va mukammal shaxsiy fazilatlarni tarkib toptirishga xizmat qiladi. 
Muoamala madaniyati, muloqot maromi, Psixologik odobga o`rganish treningi mavjud bo`lib, ularga 
hamkorlik faoliyati qatnashchilarini o`rgatish mumkin. 
Treninglar o`z ichiga odatda quyidagilarni hamrab oladi: 
1. yurish-turish, javob berish, o`zgalarga e'tibor qilish mashqlari. 
2. muomala qilish usuli, ko`nikmasi, malakasi va odati yuzasidan mashqlar. 
3. muomalaning umumiy qonuniyatlarini o`rganish, ya'ni Psixologik muomala tizimini o`rganish 
mashqlari. 
4. Psixologik kommunikatsiya texnologiyasi va instruktsiyasiga oid treninglar. 
ENDI AYRIM TRENINGLARNING MOHIYATINI QISQACHA SHARXLAB O`TAMIZ: 
1. Muomalaning umumiy qonuniyatlariga oid treninglar:
- Psixologik odob mohiyati va unga rioya qilish yo`llariga taalluqli treninglar | milliylik, ma'naviyat, 
stereotiplar, identifikatsiya, refleksiya bo`yicha|.
-muayyan rollar, psixodrammalar, orqali vaziyatning psixologik manzarasini yaratish yo`llari. 
-ishbilarmonlik o`yinlar, favqulotdagi holatlarda o`zini-o`zi boshqarishga oid mashqlar.
2. Psixologik kommunikatsiya texnologiyasi va instruktsiyasini egallashga oid treninglar: 
-muomala ko`nikmasini o`zlashtirish bo`yicha | qaddi-qomat tutish, nutq faoliyati, o`zgalarni tushunish va 
anglash|. 
-mimika va pantomimika mashqlari. 
-audiotrening | magnit tasmasi yozuviga asoslanib o`z nuqsonlari bo`yicha korrektsion ishlar o`tkazish| . 
-videomagnitafon orqali faktik materiallar bo`yicha tuzatish mashqlarini bajarish.
-ko`zgu yordamida xatti-harakat, yurish-turish ko`nikmalarini egallash va shaxsiy nuqsonlarini bartaraf 
etish, yo`qotish. 
-motivatsion, emotsional, regulyativ, kognitiv jabxalarining namoyon bo`lishiga harab muomala 
texnologiyasi va instruktsiyasini maqsadga muvofiq ravishda o`zgartirish. 
-Psixologik vaziyatga, holatga oid stsenariylar negizida tuzatish ishlarini olib borish va yangi fazilatlarni 

---

10 
shakllantirish mashqlarini o`tkazish kabilar. 
Shu narsani alohida ta'kidlab o`tish joizki, inson shaxsini shakllantirishda o`quv, mexnat faoliyati, xulq-
atvor malakalari qanday yuksak ahamiyat kasb etgan bo`lsa, muomala jarayoni ham xuddi shunday mas'uliyatli 
vazifa bajaradi. 
Ta'limning mohiyati o`quvchilardagi (talabalardagi) bilish faoliyatini bevosita boshqarish ekanligini 
hisobga oladigan bo`lsak, Psixologik muomala bilan muomalaviy boshqarishning ko`pgina vazifalari o`zaro 
o`hshashligiga ishonch hosil qilamiz. Shuning uchun ham muomalaviy boshqarish jarayoniga berilgan 
tavsiyanomalar Psixologik muomala jarayoniga ham xosdir. Muomalaning eng muhim xususiyatlari o`zaro 
anglash va o`zaro idrok qilish, o`zaro ta'sir o`tkazishdir. 
O`zaro anglash quyidagi lahzalarga bog`liqdir-milliy tilning birligi; 
kasb bilan bog`liq bo`lgan tilning birligi;ma'lumotning to`laligi, uning 
mantiqiy bayon 
qilinishi;suhbatdoshning aqliy darajasi, madaniyati va kasbiy tayyorgarligini hisobga olish;diqqatini to`play 
olish; ko`rilayotgan masalani hal qilishda suhbatdoshlarning shaxsiy qiziqishida umumiylik. 
O`zaro idrok qilish esa quyidagi holatlarga bog`liq:suhbatdoshning avtoriteti, nufuzi, obro`si kasbi bilan 
bog`liq bo`lgan bilimi, amaliy ko`nikmasi o`zaro shaxsiy munosabatning holati, uning qanchalik his-hayojonga 
boyligi: rahbar o`z suhbatdoshida qanchalik ko`p ijobiy hissiy holat, kechinma uyg`ota olsa, ularning o`zaro bir-
birlarini anglash va idrok qilish shunchalik tez amalga oshadi. 
O`zaro shaxsiy munosabatda hissiy holatning namoyon bo`lish darajasiga harab, insonlarda: empatiya, 
simpatiya, do`stlik yoqtirib qolish, ya'ni ijobiy hissiy holatlarda: befarqlik, nafrat, yoqtirmaslik, ya'ni salbiy 
hissiy holatlarda: ko`rish mumkin. Shuning uchun ham muamolaviy boshharuv jarayonidagi eng muhim qoida: 
har qanday yo`l va usul bilan ham suhbat jarayonida ijobiy hissiy holatni vujudga keltirishdir. Bu hol qanchalik 
kuchli namoyon bo`lsa, demak muomalaviy boshharuv shunchalik oson kechadi. 
Insonlardagi o`zaro shaxsiy munosabatning hissiylik darajasini sub'ektiv baholash uchun “Siz bilan 
muomalada bo`lish yoqimliq” deb ataladigan testdan foydalanish mumkin. 
Bunda tekshiruvchilar o`nta savolga javob berishi taklif qilinadi. Tekshiriluvchi savolga “ha” va “yo`q“ 
deb javob qaytarishi lozim.