Andijon davlat unibersiteti psixologiya kafedrasi

Tayanch suz va ibora:
Muomala, muloqatmandlik, muloqatmandlik mashg’ulotlari, psixologik kontakt, 
psixodrama, samimiylik, xayrixoxlik, uzaro ishonch, muloqat usullari, trening qoidalari.
Nazorat uchun savollar:
1.
Uyinga oid sotsial trening deb nimaga aytiladi? 
2.
Treningning asosity qismlari qaysilar? 
3.
Treningning samarasi nimalarga bog’liq? 
4.
Trening guruhini tashkil etishda eьtiborni nimalarga qaratish lozim? 
5.
Muloqatmantlik mashqlaridan maqsad nima? 
5- mavzu
Shaxsni barkamollashtiruvchi treninglar. (4 soat) 
Reja: 
1.
Shaxs, rivojlanish, shaxs barkamolligi tushunchalari. 
2.
Sharq mutafakkirlarinng asarlarida shaxs barkamolligi tushunchasining yoritilishi.
3.
Shaxsni rivojlantiruvchi treninglar haqida tushuncha. 
4.
Shaxsni barkamollashtiruvchi treninglarning maqsadi va vazifalari.
5.
Trening jarayonida shaxsdagi “Men” obraziga e`tibor qaratishning ahamiyati.
6.
Treningda o‘ziga baho berishni adekvatlashtirish muammosining qo‘yilishi. 
Tayanch sыz va iboralar
: 
 
Sog’lom munosabat, sog’lom ruhiyat, yangicha fikrlash, yangicha tafakkur, ыqish, ыqitish, 
eskicha steriotip, qaror qabul qilish, aqllilik, farosat, xushyorlik, tahlil qilish. 
 
Ma’lumki, bugungi tub islohotlar sharoitida yoshlar 
 
tarbiyasida ыzini ыzi boshqarish muammosi 
katta ahamiyatga ega. Uning samaradorligi shaxslararo sog’lom, samimiy munosabatlar mavjud bыlishini 
taqozo etadi. Xыsh, buning uchun nima qilish kerak? 
Bugungi kunda oliy ыquv yurtlarini isloh qilish za-rur ekan, ыquv rejalari va dasturlarini zamonaviy ta-
lablarga muvofiqlashtirish bilan bir qatorda, har bir talaba bilan professor ыqituvchilar ыrtasidagi ыzaro 
munosabatlar tamoyillarini tubdan ыzgartirish muam-mosi borligini his etishi zarur. Yeshlarimizni mustaqil 
fikrlovchi, faol, shijoatli, ыziga ishonuvchan, zukko, bilimdon, demokratik munosabatlarning sub’ekti qilib 
tarbiyalashni amalga oshirish uchun, sыzsiz, ijtimoiy psi-xologiya va uning metodlari muhim rolь ыynaydi. U tar-
biya jarayonini sof ijtimoiy munosabatlarning mahsu-li, deb qaraydi, yangicha fikrlash va tafakkurning muhim 
sharti sifatida demokratik munosabatlarga asoslangan muomala jarayoniNi tahlil qiladi. Demak, barcha oliy ыquv 
yurtlarida talabalarga maxsus dasturlar asosida muomala texnikasi va etiket asoslari ыrgatilishi lozim. Ikkinchidan, 
uning asosida.ta’lim beruvchi bilan ta’lim oluvchi ыrtasidagi yangicha - "sub’ekt-sub’ekt" shakldagi muomala 
ustuaor bыlishi kerak. Bu munosabatlarning asl mohiyati shundaki, endigi asosiy vazifa - profes-sor-
ыqituvchining ыqitishi emas, balki uni "ыqishga" ыrgatish
, 
orqali ta’lim-tarbiya jarayonining faol sub’ekti-ga 
aylantirishdir. Boshqacha qilib aytganda, yangicha mu-nosabatlar ta’lim va tarbiya jaraenida ishtirok etuvchi 
shaxslarning munosabatlari ыzaro hurmat, hamkorlik va bir-birini tushunish shartiga bыysungan bыlishini taqo-zo 
etadi. 
Bizningcha, ыzbekiston sharoitida "sub’ekt-sub’ekt" shakldagi munosabatlarning asl mrhiyati, avtoritar va 
demokratik liderlik uslublarini ыz faoliyatida uyg’un-lashtirgan, pedagogik nufuzga, insoniy munosabatlarga 

---

13 
chanqoqlik, kasbiy bilimdonlik bilan uzviy bog’langan taqdirdagina haqiqiy demokratik munosabatlar qaror 
topadi, deyish mumkin. Bu ыrinda fanda mavjud bыlgan an’anaviy boshqaruvning demokratik, avtoritar va liberal 
turlari haqidagi qarashlarni yana bir tahlil qilish zarur, SHunday qilib, agar biz professor ыqituvchini zskicha 
stereotiplardan, ya’ni ыzining mutloq bilimdonligi, talabaning vazifasi esa faqat uni tanqidsiz qabul qilish, tinglash 
va takrorlash ekanligi bilan bog’liq turg’un qarashlardan holi qila olsak; ilm oluvchini esa erkin fikr yuritish va 
ыz fi|f-mulohazalarini bayon etishga va ыz erkini his qilishga ыrgata olsak, shaxs psi-xologiyasi va 
munosabatlarida yangicha holat yuzaga kela-di, ya’ni shunda shaxs ыzini : 
a) erkin his qiladi; 
b) 
ыz imkoniyati va iqtidori haqida tыg’ri tasavvurga ega bыladi; 
v) tafakkurning alьternativ-muqobil bыlishini tыliq anglaydi; 
g) 
har bir shaxsning ichki "Men" dasturi mukammalashib boradi; 
d) 
ыz fikr va qarashlarining, xulq-atvorining asl sabablarini anglash, individuap ehtiyojlar
tabiatini tushunish imkoniyati tug’iladi. Bunda ijgimoiy-psixologik treninglar, ya’ni samarali muloqot va 
muomala usullari hamda maromlarini keng qыllash katta amaliy ahamiyat kasb etadi. 
Demak, ijtimoiy psixologik bylimdonlikdan kыzlan-gan asosiy maqsad - talabalarni bыlg’usi ijtimoiy fao-
liyatga psixologik jihatdan tayyorlash, ularda yuksak insoniy fazilatlarni shakllantirish, kommunikativ bi-
limdonlik va shaxslararo muloqotning murakkab shakl-lariga moslashish jarayonlarini tezlashtirishdan ibo-ratdir. 
 
Jamiyatimizning bugungi ijtimoiy hayotida rыy bera-yotgan tub islohotlarning mohiyati haqida fikr yuritilar 
ekan, eng noyob milliy qadriyatlarni yosh avlod ruhiga va ma’naviy dunyoqarashiga singdirish va undan 
umuminsoniy manfaatlar yыlida foydalanishning yagona yыllaridan biri - 6u ularda bilimdonlikni yetarli darajada 
shakl-lantirishdir. Prezidentimiz I.A.Karimov ta’kidlaga-nidek, "dunyoning demokratik qadryyatlaridan 
bahramand bыlishda aholining bilimdonligi muhim ahamiyat kasb etmoqda. Faqat bilimli, ma’rifatli 
jamiyatgina demo-kratik taraqqiyotning barcha afzalliklarini qadrlay olishini, va, aksincha, bilimi kam, omi 
odamlar avtori-tarizmni va totapitar tuzumini ma’qul kыrishini hayot-ning ыzi ishonarli tarzda isbotlamoqda. 
(Karimov I.A. Ыzbekiston XXI asr bыsag’asida..., 1997 ). 
Davlatimizda mustaqillik qыlga kiritilib, huquqiy va demokratik islohotlar amalga oshirilishida qilina-
yotgan ijtimoiy sa’y-harakatlarning ne’mati shundaki, "mustaqillik mamlakatimiz aholisining bilim doirasi-ni 
kengaytirdi". Ыz tariximiz, tilimiz, milliy qad-riyatlarimiz, madaniy merosimiz durdonalarini ыrga-nishga 
ochilgan yыl xalq tafakkurining rivojlanishi, uning ыtmishi, buguni va ertasi haqida aniq tasavvurlarga ega 
'bыlishiga imkon yaratadi, yoshlarni mustaqil fikr yuritishga ыrgatadi. 
Yuqoridagi fikrlardan kelib chiqadigan asosiy xu-losa shundan iboratki, davlatimiz kelajagi bыlmish 
yoshlarning bilim doirasini oshirishda va dunyoqarashini yanada kengaytirishda fanning samarali uspublaridan 
keng foydalanish zarur. Bu ыrinda e’tiborni biz ta’kidlagan "bilimdonlik" tushunchasining ijtimoiy-psi-xologik 
mohiyatiga qaratmoqchimiz. 
Ma’lumki, ilmiy adabiyotlarda "bilimdonlik" tu-shunchasi kыpincha "aql", "aqllilik", "ilmga chanqoqlik" 
tushunchalari bilan bir xil ma’noda ishlatiladi. Aslida psixologik nuqgai nazardan ushbu tushunchalar, ыrtasida 
mohiyatan bir oz bыlsa-da, farq bor. Buyuk bobomiz Alisher Navoiy "aql" tushunchasini "bilimdonlik"dan 
kengroq ta’riflab, aql sыzining 
27 darajasi va 27 si-fatini ajratadi. Ushbu sifatlardan eng muhim va ijo-biylari bevosita bilimdonlikka 
aloqadordir. Masalan, "aql muxandislari" - donishmandlar, olimlar, bilim-donlarni; "aql piri" tafakkur ustozi, 
farosatli ki-shilarni; "Aql ыti" zehn ыtkirligi, xushyorlikni; "aqli kull" eng yetuk aql kaby qator sifatlargina 
insonni atrof-muhitda rыy beradigan voqea hodisalarning mohi-yatiga yetish, ularni tahlil qilish va umumlashtirish, 
yangilik ochish, ijodiy izlanish xislatlarini aks ettiradi.
Ibn Simo esa inson faoliyatidagi haqiqatni bilishga olib keluvchi nazariy hamda yaxshi ishlarni bajarishga 
yыnaptiruvchi amaliy bilimlarni farqlaydi. 
Demak, shaxsning