Anatomiya fanidan amaliy mashg’ulotlar Tuzuvchi

Darsning maqsadi: Nafas olishi va chiqarish organlarining tuzilishi, joylashgan o`rni hamda vazifasi haqida tulik ma’lumot berish. Nafas olishi va chiqarish jarayoniga izox berish.
Kerakli asboblar: plakat, maket, planshet, mulyaj, tablica, qog`oz, qalam, chizg`ich va o`chirg`ich.
Ishning borishi: Amaliy darsi ma’ruza darsiga tayangan holda olib boriladi. Nafas olish va chiqarish organlariga avvalo birma-bir tuxtalib, tushuntiriladi. Nafas olish organlarini yuqorida aytilganidek burun bo`shligi, hiqildoq, traxeya, bronxlar va bir juft o’pkadan iborat. So’ngra barcha organlar to’grisida to’liq va aniq ma’lumotlar bilan tanishib bo’lgach, Ushbu nafas olish va chiqarish organlarini qaysi organlar bilan chegaralanganligi va ular to’grisida Amaliy daftarlariga yoziladi.
Ishni rasmiylashtirishga oid tavsiyalar: Nafas olish va chiqari organlarini ketma-ketligida daftaringizga yozing va ketma-ketlikda oq qog`ozga rasmini chizing. Ushbu sistema boshqa organlar sistemasidan farqlari va o’xshash belgilarini ko’rsatib bering.
Amaliy №. 15


Mavzu: Buyrakning tuzilishini o’rganish.
Nazariy tushuncha. Buyrak loviya shaklida old va orqa tomonlari yassi langan, o`rta yashar odamlarda 140-150 gramga teng bir juft a`zodir. Buyrak 1-2 bel umurtqalari tanasining ikki yonida, qorin bo`shlig`ining orqa tomonida mushak va diafragmaga tegib turadi. Qorin bo`shlig`i o`ng tomonining yuqori qismida jigar joylashganligi uchun o`ng buyrak chap buyrakka nisbatan pastroq o`rnashgan. Uning yuqori va quyi uchi ichki va tashqi qirg`oqlari, oldingi va orqa yuzalari tafovut qilinadi. Buyrak o`rtasi botiq bo`lib, buyrak darvozasi deyiladi. Buyrak darvozasidan arteriya, nerv tomirlari kirib, vena, siydik yo`llari chiqadi. Buyrak o`rtasidan 2 ga bo`linsa, u ikki xil moddadan tuzilganligini ko`rish mumkin. Buyrak po`sti qizg`ish rangda bo`lib, qalinligi 4-5 mm keladi, ichki oqishroq rangda bo`lib, mag`iz qismi hisob-lanadi(18-19-rasmlar). Buyrak ichki qismi piramida va so`rg`ichlardan iborat. Piramidalar taxminan 1 mln mayda kanalchalardan tuzilgan.
Buyrak kanalchalarining bir uchi berk bo`lib, devori ikki qavatli kapsula Shumlyanskiy-Bouman kapsulasi bilan tugaydi. Ular o`z navbatida qon tomirli koptokchani o`rab turadi. Bu koptokcha bilan kapsula birgalikda buyrak tanachasini tashkil qiladi. Buyrak tanachalari bilan naychalar o`zaro birikkan holda nefronli buyrakning tarkibiy va funktsional birligini tashkil etadi. Buyrak tanachalari bevosita buralma naychalarga davom etib, buyrakning po`st qismidan piramidalar tomon yo`naladi. Naychalar piramidaning uchiga yaqinlashib orqasiga qaytadi va shu yo`sinda nefron qovuzlog`ini hosil qiladi. Po`stloq moddaga etgan buralma naychalar yig`uvchi naychalarga qo`shiladi. Bu naychalar piramidalar tarkibida joylashib, to`g`ri yo`nalishga ega. Ular asta-sekin o`zaro qo`shilishi natijasida 15-20 ta kalta naychalar hosil qilib, piramidaning uchiga ochiladi (20-rasm). Demak, kapsula bo`shlig`ida qon tomirli koptokchalardan filtrlanish yo`li bi-lan hosil bo`lgan birlamchi siydik ushbu ultrafiltrat oqsillari bo`lmagan qon plazmasiga tarkibi jihatidan yaqindir. Birlamchi siydik buyrak naychalaridan o`tayotganda organizmgakerakli bo`lgan suv, mineral tuzlar va boshqa kerakli moddalar qayta shimiladi, natijada haqiqiy siydik paydo bo`ladi. Siydik piramida so`rg`ichni o`rab turgan kichik kosachalarga quyiladi. 8-9 ta kichik kosachalar o`zaro qo`shilib, 2-3 ta katta kosachani, ular o`zaro qo`shilib, buyrak jomini hosil qiladi. Jom buyrak darvozasidan chiqishi bilan siydik yo`lida davom etib, qovuqqa ochiladi. 500-700 ml hajmli qovuq kichik chanoqda joylashgan. Qovuq bo`shligida bujmayib shilliq qavat burmalari ko`payadi, mushak qavati qalinlashadi. Qovuq 3 qismdan iborat: tubi, cho`qqisi, tanasi. Qovuq bo`sh bo`lganda yuqoriroqda, suyuqlik bilan to’lganda pastga tushadi.