Amea folklor institutu

Jesti

statikuri (erTfaziani) dinamikuri

orfaziani mravalfaziani
sityva-Jesti Sedgenilobis mixedviT SeiZleba iyos samgvari formis:
1. mxolod JestiT gamoxatuli (mag. kaci, qali)
2. JestiTada erTi daqtiliT gadmocemuli (mag. evropa – e+Jesti, azia – a+Jesti)
aq gvaqvs ori varianti:
a. forma iwyeba daqtiliT (“evropa” – e+Jesti)
b. forma mTavrdeba daqtiliT (“bevrjer” – Jesti+r)
3. JestiTa da ramdenime daqtiliT gadmocemuli (mag. okeane ok + Jesti)
aq warmodgenili bolo ori forma aris kombinirebuli – daqtilur-Jesturi. kombinirebul sityva-JestebSi daqtili an daqtilebi SeiZleba iyos Jestis win an ukan mosdevdes Jests. qarTul enas TiTqmis ar axasiaTebs Jestis Semdeg daqtilis an daqtilebis darTva. rusuli Jesturi enisTvis ufro damaxasiaTebelia aseTi wyoba. (magaliTad, marilis aRmniSvnel sityva-Jests rusuli ena daurTavs rbil niSanis gamomxatvel daqtils).
sityva-Jesti SeiZleba iyos warmodgenili erTi an ori xeliT.
orxeliani Jestis SemTxvevaSi Tuki orive xeli erTanir moZraobas asrulebs es aris simetriuli Jesti, xolo Tuki sxvadasxva moZraobebi sruldeba, maSin gvaqvs asimetriuli Jesti. orxeliani asimetriuli Jestis SemTxvevaSi erT-erTi xeli ufro aqtiur moZraobebs asrulebs meoresTn SedarebiT da es enobrivi movlena ganisazRvreba rogorc dominanti kondicia, xolo meore naklebad aqtiuri xelis pozicias ewodeba pasiuri kondicia. (ASL 1980, gv. 82)
Sarlota beiker-Senki da denis kukeli wignSi “amerikuli Jesturi ena” (Ch. Baker-Shenk, D. Cokely, 1980,.82-83) Jestebs yofen markirebul da aramarkirebul Jestebad. maTi aRniSvniT, aramarkirebulia Jesti, romelic xelis ioli konfiguraciT gadmoicema, xolo aramarkirebuli Jesti rTuli konfiguraciT aRiniSneba. Cven am terminebs sxva mniSvnelobiT gamoviyenebT: Cveni gansazRvrebiT, markirebuli gaxlavT sagnis ikonografiuli Jestebi da moqmedebis pantomimuri Jestebi. es aris Jestebi, romlebic sagans an moqmedebas pirdapiri markirebiT gadmoscemen. sxva sityvebiT rom vTqvaT, Jestis markireba xdeba sagnis an moqmedebis niSniT. swored aseTi markirebuli Jestebi aris universaluri xasiaTis da amitomac isini sxvadasxva enebSi SeiZleba gameordes igive semantikiT. xolo abstraqtuli formis Jestebi iqneba aramarkirebuli.
Tavisi lingvisturi funqciiT Jesti SeiZleba iyos leqsikuri, semantikur-gramatikuli an oden gramatikuli. magaliTad, qarTuli Jestur enaSi arsebuli ergatiulobis, an iribi mimarTvis Jestebi oden gramatikuli Jestebia, Tandebulebi da zmniswinebis gamomxatveli Jestebi aris semantikur-gramatikuli funqciuri Jestebi da arsebiTi saxelebis Sesabamisi sityva-Jestebi ki leqsikuri funqciis mqone Jestebia.
Jesturi enebi unda gaimijnos sametyvelo enebSi gamoyenebuli Jest-mimikebisagan anu e. w. eqstralingvisturi faqtorebisgan. Jestur enaSi Jest-mimika urTierTobis sayrdeni da erTaderTi saSualebaa – aq gvaqvs sayrdeni Jesturi komunikacia. xolo sametyvelo enebSi es damatebiTi faqtoria, romelsac sxvadasxva tipis interpretacia aqvs. garkveul SemTxvevebSi sametyvelo enebSi gamoyenebuli Jestikulacia, SesaZloa, CaiTvalos dabali sametyvelo kulturis niSnad an familarobad. aseTi tipis paralingvisturi monacemebi mniSvnelovania e. w. sxeulis enis asaxsnelad da sicruis deteqtorebis programuli koordinaciisTvis.
dasaSvebia, rom romelime Jesti an moZraoba erTamneTs emTxveodes erTi da imave enis sametyvelo da Jestur formebSi. (magaliTad, asea damSvidobeba qarTulSi), magram aqac am mciredi qiremuli niuansebis myari codnaa saWiro, rom sxva Sinaarsi ar gadavceT uneblied (magaliTad, ar mivesalmoT damSvidobebis magivrad. es SeiZleba cinikur niSnad miiRon). saerTod, saWiroa yruTa Temis kulturis siRmisuli Seswavla da maTi Taviseburebebis gamovlena. yvela am Tems aqvs Tavisi Sesabamisi dauwereli enobrivi eTikis normebi. magaliTad, Tu ramdenime yruTa sazogadoebaSi ori adamians aqvs erTmaneTTan werilobiTi urTierToba, es uzrdelobad iTvleba. aseTi ram metyvel sazogadoebaSi gadaCurCulebis tolfasia da Sefasdeba, rogorc ukadrisi saqcieli. qarTuli Jesturi enisTvis miuRebelia meore pirisadmi pirdapiri miniSneba gaSverili TiTiT, Tuki meore piris dasaxelebis pirdapiri aucilebloba ar aris. qarTuli Jesturi ena gaurbis meore pirisadmi vizualur familarizacias. metyvelebis subieqti yovelTvis erideba, rom pirdapir miuSviros TiTi mosaubres.
imis mixedviT, Tu romeli enobrivi kuTvnilebis garemo aqvT, yruTa Temebi ayalibeben Sesabamis enobriv erTeulebs. am enebSic gamoiyofa dialeqturi da socioleqturi formebi. magram damoukidebeli Jesturi enebis gramatika ar mihyveba sametyvelo enebis struqturas, aramed isini agebulia ZiriTadi semantikuri kategoriebis logkur-enobrivi erTeulebis struqturebze, amitom am enaSi bevri ram aris lingvisturi tipologiisaTvis saintereso. aq SeiZleba mravali universaluri erTeulic iyos, magram Seswavlis gareSe da konkretuli Jesturi codnis gareSe am TiTqos uwyinari sityvebis gamoyeneba ar SeiZleba, radganac romelime konkretuli yruTa Temis kulturisaTvis is SeiZleba miuRebeli an Seuracxmyofelic ki aRmoCndes.
nebismieri ena aris sistema. Jesturi ena Tuki damoukidebeli sistemaa, sulac ar aris savaldebulo, rom man gaimeoros an gaiziaros enis ierarqiis igive doneebi, rac gaaCnia sametyevlo enas. aqFfonologiur doneze ubralod saubaric ar SeiZleba. bunebrivia, rom Jesturi enebis lingvisturi analizi mainc xSirad midis im gziT, rom ganixilos sametyvelo enebSi arsebuli kategoriebis asaxva Jesturi enebSi. Cven gvsurs es ormxrivi urTierToba iyos da sametyvelo enebze momuSave lingvistebma unda mxedvelobaSi miiRon Jesturi enebis monacemebi Sesabamisi daskvnebis gakeTebisas. aviRoT erTi magaliTi - Cveni azriT, enaTmecnierebma, albaT, unda gaiziaron axali midgoma enobrivi universaliebisadmi da unda gadaisinjos absoluturi universaliebi, im TvalsazrisiT, vrceldeba Tu ara esa Tu is universalia Jestur enebSic. Sesabamisad absoluturi universalia iqneba is universalia, romelic orive tipis enaSi gavrceldeba. magaliTad aseTi universaliebi:
1. “yvela enaSi aris kuTvnilebiTi formebi / kategoriebi”
2. “yvela enaSi aris sagnis aRmniSvneli sityvebi”
3. “yvela enaSi aris moqmedebis aRmniSvneli sityvebi”
4. “yvela enaSi aris drois kategoria”
5. “yvela enaSi aris sivrciTi sistemebi” da a.S.
magram CvenTvis kargad cnobili absolutiri universalia “yvela enaSi aris mJReri da yru bgerebi“ am poziciidan ver iqneba absoluturi. radganac Jesturi enebi amas mxars ar dauWers. maSasadame, es iqneba ormxrivi statistikuri universalia da gavrceldeba mxolod sametyvelo enebze.
nebismier enas gansazRvravs yofa - mravali TvalsazrisiT. amdenad, arc gasakviria Tuki uamravi ram iqneba saerToO damoukidebeli Jesturi enebisa da sametyvelo enebisaTvis. Jestur enebSi, ufro swori iqneboda logikur-semantikuri sistemebis gramatikalizaciis procesebis aRwera da ara metyvelebis nawilebis mixedviT Jesturi enebis gramatikis Seqmna. ZiriTadi logikur-sematikuri kategoriebi universaluria da yoveli ena Tavisi sistemis SesaZleblobebis farglebSi sxvadasxvanairad gadmoscems am kategoriebs. metyvelebis nawilebis mkveTri gamijvna sakmaod rTulia Jestur enebSi; magaliTad, sagani, erTi SexedviT, advilad gansxvavdeba Tvisebisgan an moqmedebisgan, magram SesaZloa sagani misTvis damaxasiaTebli JestiT an Sesabamisi moqmedebis aRmniSvneli JestiT iyos warmodgenili. aseT SemTxvevaSi morfologia formas veRar gulisxmobs – rogorc es sametyvelo enebis mwyobr sistemaSia. Tviseba da sagani an moqmedeba SeiZleba iyos formobrivad gaumijnavi. amitomac tradiciuli metyvelebis nawilebis nacvlad, aq gveqneba ZiriTadi logikur-sematikuri kategoriebi – rogorc morfo-sintaqsuri sistemis umTavresi erTeulebi. es kategoriebi asaxaven Semdeg cnebebs: dro, sivrce, klasis kategoria, sagani, Tviseba, moqmedeba, kuTvnileba, xarisxi da raodenoba.
cnobilia, rom metyveleba mxolod adamianis klasis kuTvnilebaa da es aris ZiriTadi ganmasxvavebeli niSani am klasisTvis. rogor dgas sakiTxi Jesturi enis SemTxvevaSi? Jesturi ena es aris enobrivi azrovnebis gansxvavebuli kinemuri forma. Jesturi ena, rogorc saukeTeso lingvovizualuri sistema, warmoaCens ligvistur erTeulebs, romelTa kanonzomieri urTierTmimarTebebi qmnis erTian enobriv struqturas.
adamiani gansxvavebulia sxva sulieri arsebebisagan metyvelebiT da xeliT. xeli - es aris umniSvnelovanesi elementi am sxvaobaSi. Jesturi ena iZleva am ori sxvaobis kombinacias. zogadad rom visaubroT, metyveleba zog cxovels an frinvelsac SeuZlia. cnobilia molaparake TuTiyuSis jiSebi, aseve metyveleba SeuZliaT Cxikvebs, jafarebs, yvavebs da Zalian iSviaTad ZaRls an katas, Tumca aq gvaqvs ufro SezRuduli formebi. magram mecnierebi xazgasmiT aRniSnaven, rom mxolod adamians SeuZlia danawevrebuli metyveleba da swored es aris adamianis enis ZiriTadi niSani. xelTan mimarTebaSic SeiZleba iTqvas, rom maimuns aqvs SedarebiT daxvewili xeli da SeuZlia uamravi operaciis Sesruleba. magram mas ar SeuZlia daqtiluri anbanis ilustrireba, an rame rTuli Jestis Sesruleba. miT ufro gamoricxulia Jesturi enebis minimaluri kinemuri donis miRweva cxovelebSi. Tumca garkveuli fonetikuri done warmatebiT SegviZlia aRvweroT ara-adamianTa metyvelebaSi.
saerTod, adamianis mTavari ganmasxvavebeli faqtori sxva sulieri arsebebisagan aris is. rom adamianma Seqmna Sromis iaraRi – es aris kognitur-manualuri aqti. aq umniSvnelovanesia is garemoeba, rom swored xeli da xeliT nawarmoebi produqti gaxda ZiriTadi niSani adamianis sxvaobisa.
mniSvnelovania, rom orive tipis metyvelebas - bgeriTsac da Jestursac warmarTavs azrovneba da aq gvaqvs mWidro ormxrivi urTierTkavSiri. pirvel SemTxvevaSi enobriv sistemas ayalibebs azri da bgera an aso, meore SemTxvevaSi ki - azri da kinema anu moZraoba.
unda aRiniSnos, rom sametyvelo enebisgan gansxvavebiT Jesturi enebi minimalizebulia. lakonizmi aris erT-erTi umTavresi moTxovna nebismieri Jesturi enisTvis. Tumca imasac unda xazi gaesvas, rom Jesturi enebi ganicdian sametyvelo enebis garkveul gavlenebs. saerTod, Jesturi enebis ori ZiriTadi tipi arsebobs damoukidebeli da Sesabamisi sametyvelo enidan kalkirebuli. yruTa Temebis wevrebi umetes SemTxvevebSi bilinvizmiT xasiaTdebian. maT aqvT ori enobrivi kuTvnileba – Jesturi da sametyvelo ena, romelzec isini weren, kiTxuloben wignebs da uyureben filmebsa da gadacemebs subtitrebiT. Tanamedrove sazogadoebaSi, sadac yruTa Temis warmomadgenlebs SeuZliaT Tavisuflad wera-kiTxva, cxadia, Jesturi enebi ufro met gavlenas ganicdian sametyvelo enibisgan. amdenad, metia midrekileba kalkirebisaken. magram Jesturi enebis sistemuri racionalizmi da Sinagani enobrivi lakonizmi mainc ar iZleva sruli kalkirebis safuZvels.
aRsaniSnavia, rom Jestur enebSi yuradReba eqceva Jestis sirbiles da elastiurobas – rogorc keTilxmovaneba gaxlavT sayuradRebo faqtori sametyvelo enebisTvis. am enebSic, iseve rogorc sametyvelo enebSi, miuRebelia ucxo sityvaTa eqspansia da barbarizmebi.
qarTuli Jesturi ena xangrZlivi drois ganmavlobaSi ganicdida rusulis gavlenas, ramdenadac Temis aqtiuri wevrebis umravlesoba araqarTuli warmoSobis iyo da arc arsebobda aranairi saxelmZRvanelo an sxva tipis wigni sakuTriv qarTuli Jesturi enis Sesaxeb. rusuli enobrivi dominantis kvali naTlad Cans rogorc Zvel anbanSi, aseve leqsikaSic. identuri enobrivi movlenebi ganviTarda ukrainasa da belosrusiaSic. faqtobrivad, rusuli Jesturi ena bazad daedo sabWoTa kavSiris xalxebis Jestur enebs da sabolood miviReT erTiani sabWoTa Jesturi ena, romelic warmatebiT gamoiyeneboda yruTa sakomunikaciod am sivrceSi. yru adamianebi dResac inarCuneben urTierTobas am enaze. Tumca ukve mimdinareobs Jestur enaTa nacionalizacia da dawyebulia reintegraciis procesi. unda aRiniSnos, rom leqsikisagan gansaxvavebiT, Jesturi enis gramatikuli doneebi SedarebiT Tavisufalia rusuli zegavlenisa da nasesxobebisagan.