Amea folklor institutu

Anahtar Kelimeler: Gürcistan, Âşık kolu, Âşık Şenlik, Âşık Şivğa, Şair Nebi
GİRİŞ: GÜRCİSTAN’DA TÜRKOLOJİ ÇALIŞMALARI VE ÂŞIKLIK GELENEĞİ
Gürcistan, geçmişte uzun yıllar Selçuklu ve Osmanlı Türklerinin hâkimiyeti altında yaşamıştır. Bu dönem Gürcü kültüründe Oğuz Türklerinin kültüründen motifler bırakmıştır. Bugün de Gürcistan çeşitli yönlerden, farklı Türk halklarıyla komşudur. Gürcistan, Türk devletleriyle Türkiye arasında bir köprü görevindedir. Bu sebeplerle Gürcistan kültüründe Türk kültürünün izlerini görmek doğaldır. Günümüzde Gürcistan’ da birçok Türk unsuru değişik kentlerde barınmaktadır.
Gürcistan, dikkate değer Türkoloji çalışmalarının yapıldığı önemli ülkelerden birisidir ve bu çalışmaların uzun bir tarihî geçmişi vardır. Tiflis, Şarkiyat araştırmaları açısından Sovyetler Birliği’nin önemli merkezlerdendi. Hatta Gürcü tarihçilerin ifade­lerine göre burası, Sovyetlerin ikinci önemli ilim merkezi idi. Gürcistan’da Türk kül­türüne ilgi Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra da devam etmektedir.
Türklük Bilimi alanında sistemli ve planlı çalışmalar; Türk dili ve edebiyatı, tarihi ve etnografyasını alanda araştırma işi, Gürcistan`da ancak 1945`te Tiflis Üniver­sitesi`nde Şarkiyat Fakültesi açıldıktan ve Türkoloji kürsüsü Şarkiyat kürsüsünden ayrıldıktan sonra, özellikle 1948`de Gürcistan SSCB İlimler Akademisinde Türkoloji Bölümünü de içeren Şarkiyat Araştırma Enstitüsü kurulduktan sonra başlamıştır. Gürcü Türkoloji ekolünün ünlü temsilcilerinden Sergi Cikia, Gürcistan'da Türkoloji'nin kuru­cusudur. Gürcü Türkologlar, Türk lehçeleri; özellikle Türkiye Türkçesi, Azerbaycan Türkçesi ve Özbekçenin sesbilgisi, morfolojik yapısı, sözcükbilim, tarih ve lehçe bili­mi­nin problemlerini araştırıyorlar. Gürcistan’da Türk edebiyatı, Azerî, Türkmen, vb ede­biyatlarla, Gürcü edebiyatının ilişkileri konularında çeşitli araştırmalar yapılmaktadır.
Tarihi akış içinde çalkantılı bir hayat geçiren, bazen parlak medeniyetler kurarak büyük başarılara imza atan Türklerin mahiyetini değiştirmeyen müşterek milli bir edebiyat geleneği vardır. Bu gelenek, bin yılların ötesinden günümüze intikal etmiş şifahi halk edebiyatıdır. “Bir toplumun, bir milletin birçok özelliği, dünya görüşü, sanat kabiliyeti, hayat anlayışı konuştuğu dile yansır. Türklerin tarihleri kadar da eski bir edebiyatları vardır. Yazının bilinmediği çağlarda bu edebiyat sözlü idi.” (Azar, 2007:120). Bu edebiyat; milletlerin kimliğini şekillendiren ana unsurların başında gelir. “Ozanların yaratıcılığında, tek veya iki telli kopuzun eşliğinde vücut bulan, yayılan, gelişen, zenginleşen Türk sözlü gelenek şiir sanatı, yüzyıllar boyu temalarını, formlarını, türlerini tekrarlayarak, yeni unsurlar bünyesine katarak, yeni teknikler ve melodik yapılar oluşturarak, kendi içinde mektepler kurarak, temsilciler yetiştirerek, varyantlar ve versiyonlar yaratarak günümüze kadar ulaşmış ve hâlâ da hayatiyetini sürdürmektedir”(Yıldırım, 1998:182).
Türk edebiyatında Âşık tarzı; halk edebiyatıyla, klasik edebiyat arasında yer almaktadır. “Bizde, Halk Bilgisi denilen bilgi şubesine giren sözlü halk edebiyatıyla, edebiyat tarihinin başlıca tetkik mevzuunu teşkil eden klasik münevver sınıf arasında üçüncü bir zümre edebiyatına tesadüf ediyoruz ki Âşık Edebiyatı manalı ismi altında büyük bir kitle teşkil ediyor”(Köprülü 1966:180). Âşıklarla ilgili Boratav’ın düşün­celeri:“Şiirlerini saz çalarak söylemeleri, hece veznini hâkim vezin olması, dillerinin sade olması, mevzuda, mazmunda, düşünüş sisteminde ortaklık bulunması, her birinin ayrıca bağlı bulunduğu bir “zümre” varsa zümre geleneğinden özellikler taşıması...” (Boratav, 1982:25-32) şeklindedir. “Gürcistan coğrafyasında iki dilli âşıklar içinde Türkçe deyiş söyleyenler olduğu gibi, etnik olarak Türk olup da Şenliğin takipçisi olan Bala Kişi, Âşık İbrahim, Âşık Gazeli, Âşık Bala Memmed, Âşık Namaz, Âşık Kasım, Âşık Asker, vbâşıklar da bilinmektedirler. Hem Türkçe hem Gürcü dillerinde meclis toplayan âşıklardan Reşid Tavdağmartaşvili’yi, KıldeliMikeladze’yi ve GeorgiSaracaşvili’yi bilhassa belirtmek gerekir”( Hacılar, 2011:40).

1.