Amea folklor institutu

Голубая кровь = madrá krev
Фразеологизм, который говорит о человеке дворянского, аристократии­ческого происхождения (но часто с ироническим намеком), употребляется одинаково как в русском, так и в чешском языках. [5] Совпадает и проис­хождение: калька с фр. (le sang bleu), в свою очередь - калька с испанского (la sangre azul). Первоначально так называли себя аристократические семьи испан­ской провинции Кастилия, гордившиеся тем, что их предки никогда не вступали в смешанные браки с маврами. У людей со светлым оттенком кожи вены имеют голубоватый цвет, чего не наблюдается у лиц со смуглой кожей.
Итак, фразеологические единицы воплощают в себе культурные сущности в национально-самобытной форме. Поэтому интерпретация культурно-нацио­наль­ных коннотации фразеологических единиц – приводит к пониманию глубинных черт народного менталитета.
Список использованной литературы

1. 
   Гумбольдт В. Язык и философия культуры. М. 1984,ст.119.
   
2. 
   Добровольский Д.О., Караулов Ю.Н. Ассоциативный фразеологический словарь русского языка. М. 1994.
   
3. 
   Костомаров В.Г. Русский язык на газетной полосе. М. МГУ. 1971.
   
4. 
   Мартинкова М. Русско-чешский фразеологический словарь. Прага. 1953.
   
5. 
   Мокиенко В.М., Бирих А.К., Степанова Л.И. Русская фразеология-историко-этимологический словарь. Астрель, Москва. 2005.
   
6. 
   Сепир Е. Избранные труды по языкознанию и культурологии. М. 1999, ст.110.
   
7. 
   Телия В.Н. Русская фразеология. М. 1996.
   
8. 
   Уорф Б.А. Отношение норм поведения и мышления к языку. М. 1960,ст.174.
   

Tristan Maxauri
Filologiya elmləri namizədi, folklorşünas
BAYATI VƏ GÜRCÜ ŞAİRİSİ
Bayatı sabit formaya malik olan azərbaycan xalq şeiridir; o dörd misralı, yeddi hecalıdır. Bayatının birinci, ikinci və dördüncü misraları həmqafiəlidir. Bayatının hər bir misrası düşüncə etibarı ilə bir-biri ilə əlaqədar deyil. Birinci iki misra bir növ qafiyə dirəyi xarakterlidir və sonradan gələn iki misra üçün musiqi fonu funksiyasını daşıyır, əsas deyim isə üçüncü və dördüncü misralarla ifadə olunur.
Bayatı azərbaycan xalq poeziyasında mühüm yer tutur və mövzu rəngarəngliyi ilə seçilir: “Azərbaycanlının bütün həyatı, laylalardan tutmuş ağıya qədər , bayatıların müşaiyəti ilə keçir” (V. Qafarov)
Gürcü xalq poeziyasında isə hakim mövqeyə Şairi malkdir və onun metrik-ritmik düzümü bayatıdan çox fərqlidir. Gürcü xalq Şairisi səkkiz hecalı şeirdir, ancaq bununla yanaşı onun ikiləşmiş forması da mövcuddur –onaltıhecalı şairi. Ritmik düzümü ilə Şairi iki növdür: Yüksək və Alçaq.
Şairi forması ilə lirik və epik əsərlər söylənilir, bayatı isə sadəcə lirik şeirdir. Bayatı isə çox qısa və lakonik lirik şeirdir.
Bayatı iki cürdür: Şifahi və ədəbi. Şifahi bayatı üçün forma sabitliyi xasdır, ədəbi bayatı isə bu baxımdan daha çox sərbəstdir. Professor Namiq Əliyev şifahi bayatının bir xüsusiyyətinə də diqqət verərək deyir ki: “yazılı bayatılarda müəllif bəzən öz təxəllüsü də göstərir, şifahi bayatı da isə bu cür ənənə yoxdur” (Bayatı 2010:9). Bir fakta da diqqət vermək lazımdır ki, qısa gürcü xalq şairilərində də müəllifin kimliyi göstərilmir.
Azərbaycan xalq bayatısı sonrakı sxem üzrə qafiyələnibdir – aaba:
“Bu gələn naza bənzər,
Yerişi qaza bənzər.
Sən gələn gün evimdə
Qış olsa yaza bənzər.”
Şairidə qafiyə iki cürdür: Çarpaz və Yanaşı. Səkkizhecalı lirik və epik əsərlər çarpaz qafiyə ilə nəzmə çəkilir, 16 hecalı şairi də isə yanaşı qafiyələrlə söylənilir. Eynilə iki misralı şeirlərdə yanaşı qafiyələrlə qurulmuşdur.
Bu cür böyük fərqə baxmayaraq, gürcü xalq poeziyasında elə şairilər tapılır ki, bir baxışa bayatılara bənzəyirlər. məsələn:
“Hey gəzib – dəlaşdın a yoxsul
Üzünə qapını heç kim açmadı.
Kimin qapısına getdinsə
Hamı səni məsxərəyə qoydu. (GXP VII: 100) -sətri tərcümə)
Istisna olaraq bu cür formaya malik yeddi hecalı şeirlərə də rast gəlirik:
“Ey Qaynana, ey ana
Səni görüm olasan divanə
Oğlunu niyə qoydun
Məni vura, döyə” (sətri tərc.)
Gülçıxartma xəstəliyinə həsr olunan şeir də bayatı kimidir, ancaq onda metrik tənzim pozulmuşdur:
“Bir ev qurdum gen, dövrə,
Gümüşdəndi bünövrə.
Evə ağalarım (Gül xəstəliyini bu cür çağırırlar –O.K) gəldi
Xoşbəxtlikdir bu evdə”. (Tərc. O.K) (GXP VIII:129)
Burda birinci, ikinci və dördüncü (Qafiyəli) sətrlər yeddi hecalıdır, üçüncü isə (qafiələnməmiş) səkkiz hecalıdır.
Bayatıya oxşar bir digər şeir də altıhecalı ölçü ilə qurulmuşdur. Burda üçüncü (qafiəsiz) sətr yenə də inadkarlıq edir və səkkizhecalıdır.
“Dərəli kişini
Qapı dalında oturtdum,
Qarğıdalı yarması yedirtdim,
Su içirtmədim”. (sətri tərc.) (GXP VIII:104)
Ancaq qeyd etməliyik ki, bu növ şeirlər bayatı ilə sadəcə zahiri oxşarlıq təşkil edər və bayatıdan tələb olunan bəzi normanı təmin etmirlər.
O ki qaldı qafiyə ilə nəzmə çəkmək tərzinə, o gürcü dilində fars rübaisinin təsiri ilə formalaşmalı idi. Azərbaycan xalq bayatısı dörd misralı şeirdir, gürcü şairisi isə dərd misralı da ola bilər, daha çox da. Gürcü xalq şeiriyyatında səkkizhecalı elə şeirlər var ki, sadəcə girişi rübai və yaxud bayatı kimi qafiyələnib, qalan sətirlərdə isə məsafəli qafiədir. Məsələn:
“Əsrarəngizin uca köşkü
Seyrəngahda durmusan
Qızlar altında oturarlar,
Ey kölgə hara gedirsən.

• 
  Necə görmürsən ey oğlan
  

Bığ yeri tərləmiş, yeni növcavan
Mən də sənin kimi dövran edirəm
Bu dünyada ki gəzirsən.” (Sətri tərc.) (GXP VII:112)
Bu şeir birbaşa mükalimə forması daşımasa da, daxili dialoq hiss olunur. Şeirin naməlum müəllifi poetik nəzərinin obyektinə (əsrarəngizin köşkünə, yəni qəzavu-qədərin məcazi obrazına) müraciət edir və onun əvəzində də özu cavab verir. Deməli birinci dörd misra aaba sxem üzrə qafiələnib, yerdə qalanı isə gürcü xalq şeiri üçün xas olan ənənəvi məsafəli qafiə ilə.
Poetik forma baxımından altımisralı şeir də bu cürdür. Ilk dörd misra rübai tərzi ilə qafiələnib, qalanları ilə hər iki misradan bir qafiələnir.
“Günah üçün yarandım
Allah üçün deməyə deyil.
Nə üçün yanır, qovruluruq
Bu lənətlik qara gün üçün?
Üzümüz dönəcək, öləcəyik
Şeytan üçün qalacağıq” (GXP VII 76)
Göründüyü kimi söz dörd misraya sığmır və gürcü xalq şeiri rübainin qafiə prinsiplərini asanca pozur.
Professor Namiq Əliyev qeyd edir ki, bayatıların “əksəriyyəti məzmunca qüssə-kədəri ifadə edir” (Bayatı 2010: 8). Bayatını gürcü xalq şairisi ilə birləşdirən də məhz bu cəhətdir. Yoxsul insanın həyatını təsvir edən Gürcü məişət şairilərinə və azərbaycan bayatılarına diqqət verək.
Bayatı:
“Aşıq yolun çaş gələr,
Gözlərindən yaş gələr.
Yoxsul yağış gözləyər,
Göydən yerə daş gələr.” (Bayatı 2010:40)
Gürcü şairisi:
“Bir bax yazığın bəxtinə
Hər şeyi olur tərsinə
Hamıya qəlbdən dost olar
Digəl ki xəyanətçi hesab edərlər” (GXP VII:45)
Burada bənzərlik həm forma baxımından, həm də mövzuca aydınca müşahidə olunur. Yeganə fərq ondan ibarətdir ki, yeddi hecalı bayatı tərcümədə səkkizhecalıdır . “Bu isə gürcü xalq şairiləri üçün səciyyəvidir və gürcülər üçün doğmadır” (Zezva Medulaşvili, bayatı 2010:29)
Zahiri və daxili bənzərliyi ilə eyni bayatıları və şairiləri yenə tapmaq olar, ancaq biz iki nümunəni gətirməklə kifayətlənəcəyik.
Bayatı:
“Mən aşiqəm, yenə gül,
Əl çal, oyna, yenə gül.
Dünyaca dərdin olsa,
Düşman görsən yenə gül.” (Bayatı 2010: 47)
Gürcü şairisi:
“Onda ölərəm ey dərd-qəm
Əgər sənə görə qəm çəksəm
Yeddi ilin qüssəsini
Üç günə bitirməsəm.” (GXP VII 44)
Gördüyümüz kimi gürcü xalq poeziyasında bayatıya oxşar lirik şeirlər mövcuddur, ancaq onlara bayatı demək olmaz, zira bayatının tələb etdiyi hər normaya cavab verə bilmirlər. amma buna baxmayaraq gurcu adabiyyatında və ictimaiyyətində “Gürcü bayatısı” deyimi peyda olundu. “Beladi” romanında Konstantin Qamsaxurdia Qori şəhərinin bir yeməkxanasında kef məclisini təsvir edərkən deyir ki “Üç pencəkli, bir də dəmiryolçu gürcü bayatılarını İransayağı oxuyurdular”.
Göstərdiyimiz sitata görə “bayatıda” yazıçı klassik bayatı tipini deyil, bayatının yeknəsək, mahnıda ifa olunan ahəngini nəzərdə tutur.