Amea folklor institutu

Şeyh-i San’ȃn merdȃn-ı mȗridȃn ile diyȃr-ı Rȗma geldikte bir duhter-i tersȃyı görüp ‘aşk ile şeydȃ oldugıdur.

Ziyâi’nin mesnevisinde müritleri ile sefere çıkan Şeyh Abdurrezzak, nice diyarlar ve memleketler geçtikten sonra nihayet bir şehre varır. Şehir Rum Kayser’inindir. Eşşiz bir şehir olan Kayser’de büyük bir saray görülür. Şeyh, saray tarafına doğru nazar edince orada bir tersa kızı görür ve bir gölge gibi toprağa düşer. Kız, yürüyen bir serviye benzemektedir, görenin aklını kaybedeceği bir peri gibidir.
Cavid’in tiyatrosunda, Şeyh San’an’ın Gürcü kızı Humar’ı görmesi, Ziyâi’den farklı olarak Gürcistan’a ulaşan Şeyh San’an ve müritlerinin bir müddet Kafkas coğ­rafyasını tanımalarından sonra olur. Bu süre zarfında Şeyh San’an, bazı düşün­celerinin değişmesine ve olgunlaşmasına sebep olan meczup bir dervişle karşılaşır.
Cavid’in tiyatrosunda, Şeyh San’an yoldan geçerken Humar’ı evlerinin balko­nunda görmüştür. İkinci kez yoldan geçen Şeyh San’an, Humar’ı yine görünce şaşkın bir şekilde onun rüyada gördüğü kız olduğunu anlar. Kendisine yaklaşan Şeyh San’an’a kim olduğunu soran Humar, “Seni seven zavallı bir meftun.” cevabını alır. Ziyâi’nin mesnevisinden farklı olarak Cavid’in tiyatrosunda Şeyh San’an’ın aşkı, kızla yaptığı küçük bir konuşmayla başlamıştır. Şeyh San’an Humar’la konuşurken, evin hizmetçisi Serğo gelir ve Şeyh San’an’ı görünce kızgın bir şekilde onu abasından tutarak ne istediğini sorar. Bu sırada Humar’ın babası Platon ve Papaz dışarı çıkarlar. Ne olduğunu anlamaya çalışırlar. Platon, şeyhe bir isteği olup olmadığını sorar. Şeyh San’an, tek isteğinin Humar olduğunu, ona talip olduğunu söyler. Şeyh San’an gelmeden az bir zaman önce bütün evlilik tekliflerini reddeden ve manastıra gitmek isteyen kızını ilk çıkan talipliye vereceği hususunda Meryem ve İsa’nın ruhu üzerine yemin eden Platon, çok şaşırmıştır. Zira ilk çıkan talipli Müslüman bir şeyhtir. Yemin etme motifinin, Ziyâi’nin mesnevisinden farklı olarak, Platon’un Şeyh San’an’a olumsuz bir cevap vermesinin önüne geçmek için metne eklendiği düşünülebilir.

•