Amea folklor institutu

9. KERBELA

Kerbela, Bağdat’ın yüz kilometre güneybatısında ve Fırat nehri kenarında yer alan Irak’ın önde gelen şehirlerinden biridir. Hicri 61 (M. 680) yılına kadar bir şehirleşme olma­mıştır. İmam Hüseyin’in şahadetinin ardından kısa sürede Ehl-i Beyt taraftarlarının akınına uğrar. Şehitlere türbeler yapılır ve Irak’ın en önemli ziyaret merkezlerinden biri olur [⁹⁷].
Iğdır’da halk arasında, Kerbela İmam Hüseyin’in katledildiği çöl olarak bilinir. Ziyaret edilmesi Hac ziyareti kadar önemlidir. Buranın toprağından yapılan ve üzerinde İmam veya Ehlibeyt’in isimlerinin bulunduğu pişirilmiş toprak tabletler, namaz esnasında secdeye konulur ve onun üzerine secde edilir. Iğdırlı Caferilere göre bu tablete secde edilmesinin üç nedeni vardır;
1. Secde yerinin düz olmasını sağlamak,
2. Namaz esnasında, dünyada hiçbir değer ifade etmeyen temiz bir unsura anlını koymak,
3. Her namazda Kerbela şehitlerinin kanıyla yoğrulan toprağa secde edip, asla Kerbela olayını unutmamak.
Ayrıca, yeni doğan çocuğun ağzına, toz haline getirilmiş Kerbela toprağı da sürü­lür. Buna halk arasında, ‘ağzını mühürle açmak’ adı verilir. Caferi fıkhına göre de Ker­bela toprağı necis değildir, yenilebilir [⁹⁸]. Bu uygulama ile İran’da yas tutma törenleri sırasında uygulanan, Hüseyniye adı verilen mekânlardaki görevliler tarafından destedeki kişilerin baş veya üstlerine toz toprak sürmeye dayalı “gam toprağı” uygulamasının bir benzerliği yoktur [⁹⁹]. Anadolu’da toprak yeme alışkanlığı ile bir ilgisinin olup olmadığı hususu ise şimdilik konumuz dışında bırakılması uygun görülmüştür.
Kerbela çölü, Kerbela hadisesi, susuzluk ve susuz ölme hadisesi Iğdır’da Muharrem ayında okunan nuhaların ve mersiyelerin önemli bir temasını oluşturur.

10. NUHA (NEVHA)

Nevha; sözlük anlamında ‘Ölü için sesle, iniltiyle ağlamak, ağıt yakmak’ demektir [¹⁰⁰]. Nevhalar Iğdır’da yapılan Muharrem ayı törenlerinin icrasında çok geniş yer tutar. Halk arasında nuha diye adlandırılır. Nuhalar deste başları tarafından okunur ve nakarat kısımları deste tarafından seslendirilir. Nuhalalar ikiye ayrılır:
Sine nuhaları: Önce uygulanma şeklini anlattığımız sine destelerinin okuduğu nu­halardır. Cami içi ile dış mekanlarda uygulanır. Bu konu cami içi törenlerinin icra­sında ayrıntısıyla anlatılacaktır.
Zincir nuhaları: Zincir destelerinin okuduğu nuhalardır, bunlar sine destelerinin okuduğu nuhalara göre daha kısadır. Nuhaların bilinen en eski kaynağı kaynak kişilerin [¹⁰¹] beyanına göre, Fuzuli’nin Hadikatü’s-Süeda’sıdır. Daha sonraki kaynaklar Güney Azerbaycanlı şairlerin kitaplarıdır. Günümüzde çoğunlukla Farsçadan çeviriler ve Hüseyin Yalçın[¹⁰²]’ın yazdığı nuhalar kullanılmaktadır.