Amea folklor institutu

11. MERSİYE

Mersiye en basit şekli ile birinin ölümü üzerine duyulan teessürü anlatmak için yazılan manzumeye verilen addır [¹⁰³]. Mersiye Divan edebiyatı nazım türlerinde de yerini almıştır. Çoğunlukla Terkib-i Bent şeklindedir ve Terci-i Bent ile de yazılanlara da rastlanmıştır [¹⁰⁴]. Halk edebiyatında da ağıt olarak adlandırılır [¹⁰⁵]. ‘Aruz şairleri gibi saz şairleri de divanlarının mukaddemesinde herhalde ilahi, münacat, na’t ve tevhidden sonra bu yolda şiirler bulundururlardı. İsmi mersiyedir aruzla yazılır’ [¹⁰⁶]. Mersiye kelimesinin lügat anlamı ise ‘Ölen birinin iyiliklerini sayarak, acıyıp ağlamak’tır [¹⁰⁷]. Mersiyeler mersiyehanlar tarafından okunur. Hz. Muhammed’in torunu İmam Hüseyin’in İmam Ali’nin ve peygamberin kızı Fatıma’nın ciğer pareleri olması sebebiyle Kerbela vakası İslam âleminde ki en üzücü olay addedilmiştir. Buna siyasi cereyanların ve tekke edebiyatının da çok tesiri olmuştur. Basılan ve basılmayan şeyh divanlarının büyük bir kısmında Al-i Abaya methiyeler, Kerbela faciası ve Seyyüd-ü Şüheda hakkında müessir mersiyeler vardır. Tekke edebiyatının tesirlerinden uzak kalmalarına rağmen Türk şairlerinden de mersiye yazanlar çoktur. Mert bir delikanlının, genç bir kızın ölümü, büyüklerden birinin kaybı için söylenen şiirlere eski Türklerde ‘sagu’ denilirdi. Sagu sağmak eski Türklerde mersiye söylemek demekti [¹⁰⁸]. İslamiyet öncesi Türklerde bu türün tanınmış ilk örneği Alp Er Tunga Sagusudur [¹⁰⁹].
‘Kerbela vakası ile ilgili Maktel-i Hüseyin’ler yazılmıştır. Maktel, kelime manası itibariyle ‘katledilen, öldürülen yer’dir. İsmi mekan’dır. Istılahi manada ise; ‘Hz. Hüseyin’in Kerbela’da şehit edilmesiyle ilgili olarak yazılan manzum ve mensur eserlerin genel adıdır’ [¹¹⁰]. Türk edebiyatı dışında Arap ve Fars edebiyatlarında da Maktel-i Hü­seyin’ler vardır [¹¹¹]. Maktel-i Hüseyin’i konu alan mesneviler de yazılmıştır [¹¹²]. Iğdır’da Muharrem ayı törenlerinde Maktel-i Hüseyin okuma geleneği yoktur. Fakat cami hoca­larının okudukları mersiyeler mensur yazılmış Maktel-i Hüseyin’lere benzemektedir.