Amea folklor institutu

qarTuli, Cerqezuli da afxazuri dialeqtis zogierT sityvaTa leqsikoni

franguli sityvebi	afxazuri sityvebi.ase warmoTqvamen maT soxum - kaleSi	Cerqezuli (natuxaelebis) sityvebi b-n tebu de marinis mixedviT	qarTuli sityvebi
Amitié	Gawhnach		Megobroba –megobroba
Arbre	Rzla		Khé- xe
Argent	Rizna		Vertskhli- vercxli
Assassinat	Deppzzi		Mohkla- mohkla
Boeuf	Bouzah		Khari- xari
Bois	Hamttcheh		Checha- SeSa
Barque	Mattwreh		Navi- navi
Colére	Guyanaghi		Djavri- javri
Cuivte	Nabeuh		Spilendzi- spilenZi
Chévre	Tainina		Tkha- Txa
Cire	Hadwa	Chefu	Tzminda santeli- wminda sanTeli
Ciel	Ajouan		Tsa- ca
Cheval		Chi	Tskheni- cxeni
Enfant	t/Hadchuwe		Kmartsvili- qmar-Svili
Eau	Ardeh	Psi	Tskali- wyali
Fusil	Squch		Topi- Tofi
Fer	Hatcha		Rkina- rkina
Frére			Dzma- Zma
Fifs	Pah	Saou	Cvili- Svili
Fille	Salpa	Psassi	Cali- qali
Femme	Prareur	Chasse	Dedakatsi- dedakaci
Fromage	Hatch	Khaie	Kveli- yveli
Homme	Hueuen	Tü	Katsi- kaci
Jument	Tchann		Tchaki- Waki
Lait	Hacheh	Sezeno	Rdze- rZe
Mére	Haln	Yani	Deda- deda
Mari	Catiah		Cmari- qmari
Mais	Ducreul		Simindiri- simindi
Millet	Ahertan		Ghomi- Romi
Miel	Allella	Soou	Tapli- Tafli
Maison	Achneuh	Ouna	Sakhli- saxli
Mort	Depzit		Sikvdili- sikvdili
Mouton	Avaza		Tskhouari- cxvari
Manteau de feutre	Oppah		Nabadi- nabadi
Noix	Kakan	Déche-Kho	Nigozi- nigozi
Non	Map	Iahaou	Ara- ara
Oui	Aye		Diakh- diax
Poudre ã tires	Checheuh		Topistsamali- Tofis wamali
Poignard	Chahsna	Kameau	Khandjali- xanjali
Poisson	Spetzitz		Tevzi- Tevzi
Pipe	Tinetzgah		Loula- lula
Pain	Hadcha	Iãti	Pouri- puri
Pére	Sabba	Tchaukhe	Mama- mama
Raisin	Agh		Kourdzeni- yurZeni
Sel	Djika	Choghou	Marili- marili
Soeur	Yabcha		Da - da
Sabre	Achau	Kéateu	Khmali- xmali
Terre	Auhus	Tchi	Mitsa – miwa
Tabac	Teteuh		Toutouni – TuTuni
Taureau	Atzwu		Bougha – buRa
Viande	Quutz		Khortsi – xorci
Vache	Adhuh		Dzrokha – Zroxa
Vigne	Agadzelah		Jenakhi – venaxi
Vin	Aheuhen	Sauat	Ghvino – Rvino

naSromSi tradiciulia leqsikur erTeulTa dalagebisa da anbanze gawyobis wesi. warmodgenilia 54 leqsikuri erTeuli da sintagma. niSandoblivia, rom gambas SedarebiTi leqsikoni oTxi svetisagan Sedgeba: meore, mesame da meoTxe svetebSi afxazur, Cerqezul da qarTul leqsemaTa franguli transliteraciaa mocemuli, xolo pirveli sveti ki frangul Sesatyviss uWiravs. Ffransua gambasaTvis, romelmac kavkasiuri enebi ar icoda, masalebis Sekreba – SejerebaSi adgilze daxmareba gauwevia komendantis Tarjimansa da adgilobriv Tavads. TxzulebaSi avtori aRniSnavs:
“afxazi xalxis salaparako dialeqts araviTari kavSiri ar aqvs mezobeli Cerqezebis dialeqtTan. Amis Sesaxeb msjeloba SeiZleba im cxrilis mixedviT, romelic winamdebare toms boloSi davurTe; cxrilSi sxvadasxva enebSi damkvidrebuli da erTi mniSvnelobis mqone sityvebi paralelurad movaTavse. Aafxazuri sityvebi isea Cawerili, rogorc komendantis Tarjimanma da adgilobrivma erTma didebulma warmoTqves”. ( 1; 91 ).
rac Seexeba Cerqezul leqsikur erTeulebs, avtors cxrilSi damowmebuli hyavs tebu de marini – frangi politikuri moRvawe da mogzauri, romelsac ekuTvnis naSromi ` mogzauroba CerqezeTSi 1818 wels~. (VOYAGES FAITS SUR LA COTE DE CIRCASSIE EN 1818). zemoaRniSnulidan gamomdinare, SesaZloa, tebu da marinis ar scodnoda Cerqezuli ena da Sesabamisad, Cerqezuli svetis leqsikuri erTeulebi Tavisi simwiriT gamoirCeva.
SedarebiTi leqsikonis gamoqveynebul masalaSi SegviZlia warmovadginoT leqsemaTa klasifikacia Semdegnairi saxiT:
adamianisa da naTesaobis aRmniSvneli terminebi: qmar-Svili, Zma, Svili, qali, dedakaci, kaci, deda, qmari, mama, da.
cxovelebisa da Tevzebisa saxelwodebani: xari, Txa, cxeni, Waki, cxvari (cxoari), buRa (bouRa), Tevzi, Zroxa.
mcenareTa saxelebi: xe, yurZeni, TuTuni (TouTouni), venaxi, simindi (simindiri).
nivTierebaTa saxelebi: vercxli, spilenZi, wyali, rkina.
sabrZolo iaraRTa saxelebi: Tofi, Tofis wamali, xanjali, lula, xmali.
sakvebis saxelebi: puri, Romi, xorci, nigozi, yveli, rZe, Tafli, marili, Rvino.
sazogado saxelebi: SeSa, navi, ca, sikvdili, saxli, nabadi.
abstraqtuli saxelebi: megobroba, javri,
moqmedebis saxelebi: mohkla
uaryofisa da Tanxmobis nawilakebi: ara, diax.
SedarebiT leqsikonSi aRiniSneba qarTuli leqsemebis arazusti daweriloba (simindiri, cxouari, loula, yourZeni, TouTuni, bouRa, qmarTSvili, pouri da a.S.). cxadia, leqsikonis Semdgenelma qarTuli ena ar icoda da qarTuli metyvelebis TaviseburebebSi ver erkveoda.
fransua gambas mcire leqsikoni marTalia, mecnierul Rirebulebas ar warmoadgens, magram sazogadod gavrcelebul Sexedulebas gadmogvcems, rac saerTod damaxasiaTebelia memuaruli da samogzauro Janris literaturisaTvis.
dasasrul, davemowmebiT Aarnold Ciqobavas sityvebs: ` iberiul- kavkasiur enaTa Seswavlis istoriis TvalsazrisiT garkveuli mniSvneloba aqvs SemTxveviTi xasiaTis cnobebs am enaTa Sesaxeb, leqsikur Canawerebs, calkeul frazebs da sxva, rac SeiZleba aRmoaCndes ucxoel mogzaurebs anda dadasturdes warwerebSi (Tu sxva enaze Sesrulebul xelnawerebSi). qarTulisaTvis aseTi masala saintereso araa, magram umwerlo enebis (anda axalsamwerlo enebis) Sesaxeb amas ver vityviT: yovelgvari dokumentacia, rasac SeuZlia am umwerlo enaTa Zveli viTarebis Sesaxeb garkveuli codna SegvZinos, mecnierulad faseulia am enaTa istoriisaTvis da, maSasadame, am enaTa Seswavlis istoriaSi SeZlebisdagvarad unda iqnes gaTvaliswinebuli~. (2:20).
literatura

1. 
   gamba Jak fransua, mogzauroba amierkavkasiaSi, Tbilisi, 1987.
   
2. 
   Ciqobava 1965 _ arn. Ciqobava, iberiul- kavkasiur enaTa Seswavlis istoria, Tbilisi.
   

http://www.vostlit.info/Texts/Dokumenty/Kavkaz/XIX/1800-1820/Marigni/text1.htm
İshak Taşdelen
Atatürk Üniversitesi, Soyal Bilimler Enstitüsü,
Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Doktora Öğrencisi,
Öğretim Gör., Uluslararası Karadeniz Üniversitesi,
Tiflis/ Gürcistan,
[e-mail]
MOSTARLI ZİYÂ’Î’NİN ŞEYH-İ SAN’ÂN MESNEVİSİ VE HÜSEYİN CAVİD’İN ŞEYH SANAN FACİA’SI ARASINDA OLAY ÖRGÜSÜ MERKEZLİ BİR MUKAYESE DENEMESİ

İlk olarak Fars edebiyatının kudretli şairi Feridüddin Attar’ın Mantık’ut-Tayr’ında karşımıza çıkan Şeyh San’an hikayesi, XIV. yüzyılda Fars edebiyatından yapılan tercümelerle Anadolu sahası Türk edebiyatına da geçmiştir. Gülşehri’nin, Attar’ın eseriyle aynı adı taşıyan Mantık’ut-tayr’ında geçen hikaye XIII. yahut XIV. yüzyıl şairi Ahmedȋ ve XVI. yüzyıl şairi Mostarlı Ziyâi tarafından müstakil bir mesnevi olarak yeniden yazılmıştır. XVI. yüzyıldan sonra Anadolu sahası Türk edebiyatında müstakil bir mesnevi olarak izini kaybettiren Şeyh San’an hikayesi XX.yüzyıl Azerbaycan edebiyatının meşhur şairi ve dram yazarı Hüseyin Cavid’in kalemiyle tiyatro olarak yeniden karşımıza çıkar. Bu bildiride, Şeyh San’an hikayesinin Türk edebiyatı içindeki serüveni kısaca özetlenecek ve Mostarlı Ziyâi ile Hüseyin Cavid’in aynı adla yazılmış eserleri epizotları çerçevesinde mukayese edilecektir. Son olarak, her iki metin kaynak metinle olan ilişkileri çerçevesinde değerlendirmeye tabi tutulacaktır.